SOG‘LOM AYOLLARDA HOMILADORLIKNI OLIB BORISH. ANTENATAL PARVARISH. MILLIY STANDARTLAR

Yuklangan vaqt

2024-10-18

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

30

Faytl hajmi

746,5 KB


1 SOG‘LOM AYOLLARDA HOMILADORLIKNI OLIB BORISH. ANTENATAL PARVARISH. MILLIY STANDARTLAR 1. O’quv mashg‘uloti o‘qitish texnologiyasi modeli O’quv mashg‘uloti turi zanyatiya Poliklinikada amaliy mashg‘ulot va keys texnologiya asosida seminar Mashg‘ulot o‘tkazish joyi OPda UASh kabineti, auditoriya, laboratoriya, UTT kabineti Mashg‘ulot tizimi 1. Kirish 2. Amaliy qism - bemorlar kuratsiyasi - amaliy ko‘nikmalar algoritmi -amaliy qism muxokamasi 3.Nazariy qism – keys yechish - nazariy qism muhokamasi 4. Baholashni amalga oshirish - uzini va o‘zaro baholash - o‘qituvchining bahosi 5.O’qituvchining hulosasi. Bilimlarni baholash. Keyingi mashg‘ulot (rotatsiya buyicha qarang) mavzusi bo‘yicha savollar bilan tanishish. Mashg‘ulotning maqsadi: UASh talabalarini sog‘lom ayollarda mustaqil antenatal parvarish (ANP) qilish, dispanser xisobiga olish, bo‘lajak ota onalarni 1 SOG‘LOM AYOLLARDA HOMILADORLIKNI OLIB BORISH. ANTENATAL PARVARISH. MILLIY STANDARTLAR 1. O’quv mashg‘uloti o‘qitish texnologiyasi modeli O’quv mashg‘uloti turi zanyatiya Poliklinikada amaliy mashg‘ulot va keys texnologiya asosida seminar Mashg‘ulot o‘tkazish joyi OPda UASh kabineti, auditoriya, laboratoriya, UTT kabineti Mashg‘ulot tizimi 1. Kirish 2. Amaliy qism - bemorlar kuratsiyasi - amaliy ko‘nikmalar algoritmi -amaliy qism muxokamasi 3.Nazariy qism – keys yechish - nazariy qism muhokamasi 4. Baholashni amalga oshirish - uzini va o‘zaro baholash - o‘qituvchining bahosi 5.O’qituvchining hulosasi. Bilimlarni baholash. Keyingi mashg‘ulot (rotatsiya buyicha qarang) mavzusi bo‘yicha savollar bilan tanishish. Mashg‘ulotning maqsadi: UASh talabalarini sog‘lom ayollarda mustaqil antenatal parvarish (ANP) qilish, dispanser xisobiga olish, bo‘lajak ota onalarni 2 maslaxatlash va o‘qitish hamda homiladorlikning meyoriy kechishining buzilishini aniqlovchi skrining tekshiruvlarni o‘tkazishga o‘rgatish. O’qituvchining vazifalari: - Mavzu bo‘yicha bilimlarni tizimlashtirish, mustaxkamlash va chuqurlashtirish; - Tizimlashtirish, taqqoslash, umumlashtirish, ma’lumotlarni taxlil qilish bo‘yicha ko‘nikmalarni rivojlantirish; - Komanda bo‘lib ishlash, kirishimlilik ko‘nikmalarini rivojlantirish. O’quv faoliyatining natijasi: Talaba bilishi lozim: 1. homilador organizmida sodir bo‘ladigan fiziologik o‘zgarishlarni; 2. antenatal parvarishlar tamoillarini;(ANP) 3. reproduktiv salomatlik asoslari va oilani rejalashtirish tamoillarini; UASh bajarishi lozim: 1. homiladorlikni aniqlash; 2. antenatal parvarish o‘tkazish; 3. xatar guruhiga kiruvchi xomiladorni aniqlash; 4. laborator va instrumental tekshirish usullarini qo‘llagan holda homiladorlarni klinik tekshirish; 5. laborator va instrumental tekshirish usullari natijalarini taxlil qilish 6. Tugruq oldi tayyorgarligi uchun homiladorlarni gospitalizatsiya qilish kriteriyalarini aniqlash; 7. ambulator-poliklinika va uy sharoitida homiladorlarni kuzatish 8. homiladorlar kartasini to‘ldirish. O’qitish usullari va texnikasi Amaliy vazifa usuli, ma’lum qilib o‘qitish, keys- texnologiya texnikasi, talabalar prezentatsiyasi, test savollarini yechish. O’qitish vositalari Metodik tavsiyanomalar, flip-kartalar, doska-trenoga, 2 maslaxatlash va o‘qitish hamda homiladorlikning meyoriy kechishining buzilishini aniqlovchi skrining tekshiruvlarni o‘tkazishga o‘rgatish. O’qituvchining vazifalari: - Mavzu bo‘yicha bilimlarni tizimlashtirish, mustaxkamlash va chuqurlashtirish; - Tizimlashtirish, taqqoslash, umumlashtirish, ma’lumotlarni taxlil qilish bo‘yicha ko‘nikmalarni rivojlantirish; - Komanda bo‘lib ishlash, kirishimlilik ko‘nikmalarini rivojlantirish. O’quv faoliyatining natijasi: Talaba bilishi lozim: 1. homilador organizmida sodir bo‘ladigan fiziologik o‘zgarishlarni; 2. antenatal parvarishlar tamoillarini;(ANP) 3. reproduktiv salomatlik asoslari va oilani rejalashtirish tamoillarini; UASh bajarishi lozim: 1. homiladorlikni aniqlash; 2. antenatal parvarish o‘tkazish; 3. xatar guruhiga kiruvchi xomiladorni aniqlash; 4. laborator va instrumental tekshirish usullarini qo‘llagan holda homiladorlarni klinik tekshirish; 5. laborator va instrumental tekshirish usullari natijalarini taxlil qilish 6. Tugruq oldi tayyorgarligi uchun homiladorlarni gospitalizatsiya qilish kriteriyalarini aniqlash; 7. ambulator-poliklinika va uy sharoitida homiladorlarni kuzatish 8. homiladorlar kartasini to‘ldirish. O’qitish usullari va texnikasi Amaliy vazifa usuli, ma’lum qilib o‘qitish, keys- texnologiya texnikasi, talabalar prezentatsiyasi, test savollarini yechish. O’qitish vositalari Metodik tavsiyanomalar, flip-kartalar, doska-trenoga, 3 markerlar, skotch. O’qitish shakllari Homiladorlar bilan individual ishlash, mulyajlar bilan ishlash, guruhlarda jamoaviy ishlash, prezentatsiyalar O’qitish shart- sharoitlari QVPda UASh kabineti, guruxiy ishlash uchun sharoiti bo‘lgan auditoriya, mulyajlar i asboblar - stetoskop, santimetr lentasi, kuzgu, qo‘lqoplar, kushetka, amaliy ko‘nikmalarni bajarish bo‘yicha standart qadamlar. Qaytar aloqa usullari va vositalari, monitoring va baholash Og‘zaki nazorat: kontrol savollar, vazifalarni guruxchalarda bajarish; Yozma nazorat: test savollarini yechish. 2.Motivatsiya Sog‘lom homilador ayol xomiladorligini ratsional boshkarishda ma’suliyatni xis kilishni urgatish, talabalarda odamiylikni shakllantirish, ularda ayollarga nisbatdan muloyim nusobatda bulishni urgatish. Xar bir talabada mustakil ishlashni rivojlantirish, xomiladorlikni boshkarishda tugri fikrlashni urgatib ona va perinatal asoratlarni xamda ulimni sonini pasaytirishga erishish. 3. Fanlararo va fan ichimdagi bog‘liqliklar Mazkur mavzuni o‘rganish uchun anatomiya, fiziologiya, gistologiya, 4-kursda olingan akusherlikdan dastlabki bilim, farmakologiya va klinik farmakologiya bo‘yicha bilim bo‘lishi zarur. 4. Mashg‘ulot mazmuni 4.1 Nazariy qism Antenatal parvarish Oxirgi vaqtda tug‘ruqqacha va tug‘ruq paytidagi parvarishga munosabat ancha o‘zgardi. BJSST tomonidan dunyoda sog‘likni saqlashning holati haqidagi dokladda shakllantirilgan (2005 y.) ming yillik rivojlanishining 8 asosiy maqsadi mavjud. 1 maqsad: og‘ir qashshoqlik va ochlikni yengib o‘tish 2 maqsad: global boshlang‘ich ta’limni egallash 3 markerlar, skotch. O’qitish shakllari Homiladorlar bilan individual ishlash, mulyajlar bilan ishlash, guruhlarda jamoaviy ishlash, prezentatsiyalar O’qitish shart- sharoitlari QVPda UASh kabineti, guruxiy ishlash uchun sharoiti bo‘lgan auditoriya, mulyajlar i asboblar - stetoskop, santimetr lentasi, kuzgu, qo‘lqoplar, kushetka, amaliy ko‘nikmalarni bajarish bo‘yicha standart qadamlar. Qaytar aloqa usullari va vositalari, monitoring va baholash Og‘zaki nazorat: kontrol savollar, vazifalarni guruxchalarda bajarish; Yozma nazorat: test savollarini yechish. 2.Motivatsiya Sog‘lom homilador ayol xomiladorligini ratsional boshkarishda ma’suliyatni xis kilishni urgatish, talabalarda odamiylikni shakllantirish, ularda ayollarga nisbatdan muloyim nusobatda bulishni urgatish. Xar bir talabada mustakil ishlashni rivojlantirish, xomiladorlikni boshkarishda tugri fikrlashni urgatib ona va perinatal asoratlarni xamda ulimni sonini pasaytirishga erishish. 3. Fanlararo va fan ichimdagi bog‘liqliklar Mazkur mavzuni o‘rganish uchun anatomiya, fiziologiya, gistologiya, 4-kursda olingan akusherlikdan dastlabki bilim, farmakologiya va klinik farmakologiya bo‘yicha bilim bo‘lishi zarur. 4. Mashg‘ulot mazmuni 4.1 Nazariy qism Antenatal parvarish Oxirgi vaqtda tug‘ruqqacha va tug‘ruq paytidagi parvarishga munosabat ancha o‘zgardi. BJSST tomonidan dunyoda sog‘likni saqlashning holati haqidagi dokladda shakllantirilgan (2005 y.) ming yillik rivojlanishining 8 asosiy maqsadi mavjud. 1 maqsad: og‘ir qashshoqlik va ochlikni yengib o‘tish 2 maqsad: global boshlang‘ich ta’limni egallash 4 3 maqsad: ayollarning gender tengligi va delegirlangan vakolatiga sharoit yaratish 4 maqsad: bolalar o‘limi foizini kamaytirish 5 maqsad: onalar salomatligini yaxshilash 6 maqsad: IIV/OITS, bezgak, sil tarqalishiga qarshi kurashish 7 maqsad: atrof – muhit barqarorligini ta’minlash 8 maqsad: umumjamiyat rivojlanishi uchun global hamkorlikni rivojlantirish Shulardan 3 maqsad perinatal parvarishga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liqligiga qaramay, boshqalarining ham sog‘liqni saqlash tizimiga aloqasi bor. Onalik – bu ko‘pchilik ayollarga pozitiv xolat, ya’ni ko‘pchilik ayollar va ularning oilalari xomiladorlik, tug‘ruq va onalikni baxt, g‘ururlikni xis etishadi. Biroq xozirgi kunda ko‘p onalar xomiladorlik, tug‘ruq, shuningdek kasallik va mexnatga layoqatsizlikdan jabr chekadilar. BJSSTning “21 – asrda salomatlik” dagi strategiyalaridan biri sog‘lom hayot boshlanishini ta’minlash. BJSSTning «Bexatar onalik» initsiativasi ishlab chikarildi, maqsadni yanada shakillantirish uchun 2004 y. «Onalikni yanada bexatar» dasturi ishlab chiqildi. Asosiy prinsiplar va perinatal texnologiya dasturlari Yevropa regionidan BJSST bir gurux ekspertlari Venetsiyada 1998 y. va Veronada 2003 yilda ishlab chiqarildi. Bu prinsiplar keng qo‘llab quvvatlandi va barcha region mamlakatlariga tarqalib reaklizatsiya qilindi. BJSST Yevropa va Amerika byurosi bilan birgalikda Fortaleze, Braziliya (aprel 1985 y.) konferensiya tashkil qildilar, va unda 60 ekspertdan oshiq (akusherlar, pediatrlar, sog‘liqni saqlash yetakchi mutaxassislari, ekonomistlar, psixologlar va sotsiologlar) qatnashdilar. Sog‘liqni saqlashning eng yaxshi modeli uch qoidaga asoslandi: bexatar, dalillarga asoslangan tibbiyot (dokazatelnaya meditsina) va bemor talablari. UzR SSV 425 “O’zbekiston Respublikasida homiladorlarga ambulator sharoitda yordam ko‘rsatish samarasini oshirishga zamonaiy texnologiyalarni kiritish haqidagi” farmoniga asosan, har bir kamida 6ta rejali tug‘ruqqacha tashrifni amalga oshirishi lozim (12 haftagacha, 16 haftada, 28, 34, 36, 38 haftalik muddatlarda) yoki ko‘pincha maslahat va tekshiruvga ehtiyoj bo‘lganda. 4 3 maqsad: ayollarning gender tengligi va delegirlangan vakolatiga sharoit yaratish 4 maqsad: bolalar o‘limi foizini kamaytirish 5 maqsad: onalar salomatligini yaxshilash 6 maqsad: IIV/OITS, bezgak, sil tarqalishiga qarshi kurashish 7 maqsad: atrof – muhit barqarorligini ta’minlash 8 maqsad: umumjamiyat rivojlanishi uchun global hamkorlikni rivojlantirish Shulardan 3 maqsad perinatal parvarishga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liqligiga qaramay, boshqalarining ham sog‘liqni saqlash tizimiga aloqasi bor. Onalik – bu ko‘pchilik ayollarga pozitiv xolat, ya’ni ko‘pchilik ayollar va ularning oilalari xomiladorlik, tug‘ruq va onalikni baxt, g‘ururlikni xis etishadi. Biroq xozirgi kunda ko‘p onalar xomiladorlik, tug‘ruq, shuningdek kasallik va mexnatga layoqatsizlikdan jabr chekadilar. BJSSTning “21 – asrda salomatlik” dagi strategiyalaridan biri sog‘lom hayot boshlanishini ta’minlash. BJSSTning «Bexatar onalik» initsiativasi ishlab chikarildi, maqsadni yanada shakillantirish uchun 2004 y. «Onalikni yanada bexatar» dasturi ishlab chiqildi. Asosiy prinsiplar va perinatal texnologiya dasturlari Yevropa regionidan BJSST bir gurux ekspertlari Venetsiyada 1998 y. va Veronada 2003 yilda ishlab chiqarildi. Bu prinsiplar keng qo‘llab quvvatlandi va barcha region mamlakatlariga tarqalib reaklizatsiya qilindi. BJSST Yevropa va Amerika byurosi bilan birgalikda Fortaleze, Braziliya (aprel 1985 y.) konferensiya tashkil qildilar, va unda 60 ekspertdan oshiq (akusherlar, pediatrlar, sog‘liqni saqlash yetakchi mutaxassislari, ekonomistlar, psixologlar va sotsiologlar) qatnashdilar. Sog‘liqni saqlashning eng yaxshi modeli uch qoidaga asoslandi: bexatar, dalillarga asoslangan tibbiyot (dokazatelnaya meditsina) va bemor talablari. UzR SSV 425 “O’zbekiston Respublikasida homiladorlarga ambulator sharoitda yordam ko‘rsatish samarasini oshirishga zamonaiy texnologiyalarni kiritish haqidagi” farmoniga asosan, har bir kamida 6ta rejali tug‘ruqqacha tashrifni amalga oshirishi lozim (12 haftagacha, 16 haftada, 28, 34, 36, 38 haftalik muddatlarda) yoki ko‘pincha maslahat va tekshiruvga ehtiyoj bo‘lganda. 5 Antenatal parvarish Antenatal parvarish buyicha dasturlar onalar va perinatal ulimni, shuningdek perinatal kasallanish kursatkichini pasaytirish usullarini topish uchun ishlab chikarilgan. Tugrukkacha parvarishdan maksad – ayolga salomatligini saklashga va shu bilan tugilajak farzandining xam soglom bulishiga yordamlashishdan iborat. Tugrukkacha parvarish xomilador ayolga, uning partneri yoki oilasiga xususan ota- onalik vazifasini uzlashtirishda yordam va kullab kuvvatlashni uz ichiga oladi. Bu tibbiyot xodimlari nafakat parvarishni emas, balki ayolni, parneri yoki oila a’zolariga axborot beradi va urgatadi deganidir. Tugrukkacha bulgan parvarish doirasida xizmat kilayotgan tibbiyot xodimlarining roli kuyidagilardan iborat:  xomiladorlik, tugruk, kukrak bilan bokish, ota-onalik vazifasiga ayolning ruxiy adaptatsiyasini kullab kuvvatlash  xomiladorlik kechishini ayol va xomila salomatligini ta’min etish maksadida kuzatish  barcha ayollarni tekshirish xamda sodir bulishi mumkin bulgan asoratlarni aniklash  ayollarga ularning sogligi xakidagi muximaxborotlarni berish: soglik uchun foydali taomlar, chekishni tashlash, OIV profilaktikasi, oilani rejalashtirish, zuravonlikka barxam berish. Dastlab ayollarni xomiladorlik vaktida yuzaga keladigan nisbatan xavfli simptomlar, asoratlar bilan tanishtirish. Tugrukkacha mashgulotlar ayol va uning oilasiga xomiladorlik va tugruk xakida ma’lumot beradi. UzR SSV 425 “O’zbekiston Respublikasida homiladorlarga ambulator sharoitda yordam ko‘rsatish samarasini oshirishga zamonaiy texnologiyalarni kiritish haqidagi” farmoniga asosan, har bir kamida 6ta rejali tug‘ruqqacha tashrifni amalga oshirishi lozim (12 haftagacha, 16 haftada, 28, 34, 36, 38 haftalik muddatlarda) yoki ko‘pincha maslahat va tekshiruvga ehtiyoj bo‘lganda. 5 Antenatal parvarish Antenatal parvarish buyicha dasturlar onalar va perinatal ulimni, shuningdek perinatal kasallanish kursatkichini pasaytirish usullarini topish uchun ishlab chikarilgan. Tugrukkacha parvarishdan maksad – ayolga salomatligini saklashga va shu bilan tugilajak farzandining xam soglom bulishiga yordamlashishdan iborat. Tugrukkacha parvarish xomilador ayolga, uning partneri yoki oilasiga xususan ota- onalik vazifasini uzlashtirishda yordam va kullab kuvvatlashni uz ichiga oladi. Bu tibbiyot xodimlari nafakat parvarishni emas, balki ayolni, parneri yoki oila a’zolariga axborot beradi va urgatadi deganidir. Tugrukkacha bulgan parvarish doirasida xizmat kilayotgan tibbiyot xodimlarining roli kuyidagilardan iborat:  xomiladorlik, tugruk, kukrak bilan bokish, ota-onalik vazifasiga ayolning ruxiy adaptatsiyasini kullab kuvvatlash  xomiladorlik kechishini ayol va xomila salomatligini ta’min etish maksadida kuzatish  barcha ayollarni tekshirish xamda sodir bulishi mumkin bulgan asoratlarni aniklash  ayollarga ularning sogligi xakidagi muximaxborotlarni berish: soglik uchun foydali taomlar, chekishni tashlash, OIV profilaktikasi, oilani rejalashtirish, zuravonlikka barxam berish. Dastlab ayollarni xomiladorlik vaktida yuzaga keladigan nisbatan xavfli simptomlar, asoratlar bilan tanishtirish. Tugrukkacha mashgulotlar ayol va uning oilasiga xomiladorlik va tugruk xakida ma’lumot beradi. UzR SSV 425 “O’zbekiston Respublikasida homiladorlarga ambulator sharoitda yordam ko‘rsatish samarasini oshirishga zamonaiy texnologiyalarni kiritish haqidagi” farmoniga asosan, har bir kamida 6ta rejali tug‘ruqqacha tashrifni amalga oshirishi lozim (12 haftagacha, 16 haftada, 28, 34, 36, 38 haftalik muddatlarda) yoki ko‘pincha maslahat va tekshiruvga ehtiyoj bo‘lganda. 6 Nerv nayi nuksonining oldini olish maksadida foli kislota buyurilishi, kandli diabet bilan ogrigan ayollarni xomiladorlikka kadar tekshirish uz vaktida bulishi kerak. Bundan tashkari, soglom xayot tarzi tugrisida tavsiyalar berish mumkin. Rejali kurikda amalga oshriladigan muolajalar: AKB ni ulchash: extimolli gipertenziya xolatlarini aniklash maksadida KVP ga xar tashrif buyurilganda ulchanadi. Akbning kutarilganligi ba’zi xollarda preeklampsiya rivojlanishi mumkinligiga guvoxlik beradi. Kasalxonada davolanishni diastolik kon bosimi 90 mm. sim. ust. bulganda yoki xomiladorlikning 20 xaftasigacha bulgan muddatda ulchangan dastlabki bosimdan 10 mm. sim. ust. ga pasayganda tavsiya etish mumkin. Peshob taxlili: Bemor tibbiy massasaga birinchi marta tashrif buyurganda belgisiz bakteruriyani aniklash maksadida utkazilishi kerak. Agar bakteriya 1ml peshobda 100000 koloniya bulsa, antibiotikoterapiya zarur xisoblanadi. KVP ga keyingi tashriflar mobaynida peshob proteinuriyani aniklash uchun tekshiriladi. Skrining tekshiruvga peshobning istalgan porsiyasi olinishi mumkin, birok peshobdagi yaxlit oksil mikdori xakidagi tulik va anik ma’lumotni bilish uchun peshobni 24 soat ( sutkalik peshob) yigish maksadga muvofik. Bachadon tubi balandligini ulchash: Kator izlanishlar bachadon tubi balandligini ulchash tugilajak xomilaning vaznini oldindan aniklashda ixtisoslashgan va juda tugrim kursatgich ekanligini tasdikladi. Bu sinama xomilaning rivojlanishi va rivojlanishdan ortda kolayotganini aniklash imkonini xam beradi. (Antenatal Care Basics, WHO) Tashki akusherlik kurigi (Leopold Levitskiy usuli): Xomilaning joylashishi xar tashrifda aniklanadi, lekin uni xomiladorlikning 36-xaftasigacha anik bilish mumkin emas. Oyoklarni kurish: Xar tashrifda venalarning varikoz kengayganligini aniklash uchun xomilador ayolning oyok va panjalarini kurish lozim. Ogir jismoniy mexnat bilan shugullanuvchi yoki uzok vakt oyokda tik turuvchi ayollarga oyoklar uchun jismoniy mashk tavsiya etish mumkin. Shishlar ( umumiy yoki tez rivojlanuvchi yuz, bel 6 Nerv nayi nuksonining oldini olish maksadida foli kislota buyurilishi, kandli diabet bilan ogrigan ayollarni xomiladorlikka kadar tekshirish uz vaktida bulishi kerak. Bundan tashkari, soglom xayot tarzi tugrisida tavsiyalar berish mumkin. Rejali kurikda amalga oshriladigan muolajalar: AKB ni ulchash: extimolli gipertenziya xolatlarini aniklash maksadida KVP ga xar tashrif buyurilganda ulchanadi. Akbning kutarilganligi ba’zi xollarda preeklampsiya rivojlanishi mumkinligiga guvoxlik beradi. Kasalxonada davolanishni diastolik kon bosimi 90 mm. sim. ust. bulganda yoki xomiladorlikning 20 xaftasigacha bulgan muddatda ulchangan dastlabki bosimdan 10 mm. sim. ust. ga pasayganda tavsiya etish mumkin. Peshob taxlili: Bemor tibbiy massasaga birinchi marta tashrif buyurganda belgisiz bakteruriyani aniklash maksadida utkazilishi kerak. Agar bakteriya 1ml peshobda 100000 koloniya bulsa, antibiotikoterapiya zarur xisoblanadi. KVP ga keyingi tashriflar mobaynida peshob proteinuriyani aniklash uchun tekshiriladi. Skrining tekshiruvga peshobning istalgan porsiyasi olinishi mumkin, birok peshobdagi yaxlit oksil mikdori xakidagi tulik va anik ma’lumotni bilish uchun peshobni 24 soat ( sutkalik peshob) yigish maksadga muvofik. Bachadon tubi balandligini ulchash: Kator izlanishlar bachadon tubi balandligini ulchash tugilajak xomilaning vaznini oldindan aniklashda ixtisoslashgan va juda tugrim kursatgich ekanligini tasdikladi. Bu sinama xomilaning rivojlanishi va rivojlanishdan ortda kolayotganini aniklash imkonini xam beradi. (Antenatal Care Basics, WHO) Tashki akusherlik kurigi (Leopold Levitskiy usuli): Xomilaning joylashishi xar tashrifda aniklanadi, lekin uni xomiladorlikning 36-xaftasigacha anik bilish mumkin emas. Oyoklarni kurish: Xar tashrifda venalarning varikoz kengayganligini aniklash uchun xomilador ayolning oyok va panjalarini kurish lozim. Ogir jismoniy mexnat bilan shugullanuvchi yoki uzok vakt oyokda tik turuvchi ayollarga oyoklar uchun jismoniy mashk tavsiya etish mumkin. Shishlar ( umumiy yoki tez rivojlanuvchi yuz, bel 7 shishlaridan tashkari), 50-80% xomiladorlarda uchrashi mumkin bulganligi uchun patologik xolat indikatorlari bulib xisoblanmaydi. Kon ( kon guruxi va gemoglobin mikdori) taxlili: Agar kon guruxi anik bulmasa, xomiladorlikning erta muddatlarida utkaziladi. Gemoglobin mikdorini aniklash xar rejali tashrifda amalga oshiraladi. Rezus omilni tekshirish: Rezus omilni va antitelolar borligini aniklash, shuningdek, manfiy rezus omilga ega ayollarga xomiladorlikning 28-xaftasida va tugrukdan keyin anti D-gammaglobulin yuborishga tayyorlanish juda muxim. Rejali UTT: xomilaning xayot faoliyati belgilarini yoki nobud bulganligini, gestatsion yoshini aniklash (22 xaftagacha), rivojlanishini baxolash, yuldosh joylashgan joyini aniklash, taxminiy kup xomilalilikni bor yukligini tasdiklash, kup yo kam suvlilikda kogonok suvi mikdorini bilish, xomila xolatini aniklash, bachadon buyniga aylanma chokni tugri kuyish maksadida utkaziladi. Xavf tushunchasi 7 shishlaridan tashkari), 50-80% xomiladorlarda uchrashi mumkin bulganligi uchun patologik xolat indikatorlari bulib xisoblanmaydi. Kon ( kon guruxi va gemoglobin mikdori) taxlili: Agar kon guruxi anik bulmasa, xomiladorlikning erta muddatlarida utkaziladi. Gemoglobin mikdorini aniklash xar rejali tashrifda amalga oshiraladi. Rezus omilni tekshirish: Rezus omilni va antitelolar borligini aniklash, shuningdek, manfiy rezus omilga ega ayollarga xomiladorlikning 28-xaftasida va tugrukdan keyin anti D-gammaglobulin yuborishga tayyorlanish juda muxim. Rejali UTT: xomilaning xayot faoliyati belgilarini yoki nobud bulganligini, gestatsion yoshini aniklash (22 xaftagacha), rivojlanishini baxolash, yuldosh joylashgan joyini aniklash, taxminiy kup xomilalilikni bor yukligini tasdiklash, kup yo kam suvlilikda kogonok suvi mikdorini bilish, xomila xolatini aniklash, bachadon buyniga aylanma chokni tugri kuyish maksadida utkaziladi. Xavf tushunchasi 8 Xavfni baxolashning an’anaviy tizimidan foydalanish, jiddiy asoratlar kuzatilgan ayollarni kupincha uzini oklamagan maxsus parvarishiga olib keladi. Yakin vaktlargacha tugrukkacha bulgan parvarish xavf guruxiga kiruvchi ayollarni topish uchun kullanilardi, xozir biz onalar ulimiga olib keluvchi sabablarni doim xam aniklay olmasligimizni bilamiz. Tugrukkacha bulgan parvarishga eng yakin yondashuv xamma narsaga e’tiborli bulish va kuzatuvni ta’minlashdan iborat. Birinchi navbatda xar bir ayolning salomatligini dikkat bilan kuzatish zarur. BJSSJ xavfni baxolashning an’anaviy tizimini tavsiya etmaydi. Barcha xomilador ayollarga e’tibor bilan yondashish talab etiladi. Bu xamma ayollar xavf guruxiga kiritilishi kerakligini emas, aksincha, agar xech kanaka asoratlar kuzatilmasa bu ayolni xomiladorligi asoratsiz kechayotgan ayollar guruxiga kiritilishi kerakligini anglatadi. Xaar bir xomiladorlik kandaydir xavf bilan kuzatiladi. Boshdan xomiladorlikka xuddi tabiiy fiziologik xolat deb karash lozim, birok UASh doim ziyrak bulishi va bor bulgan yoki kutilayotgan xavfni kuzatishi kerak. Xomiladorlik davrida salbiy yoki xavfli uzgarishlarni dikkat bilan kuzatish juda muxim bulib, tugrukkacha parvarishning asosiy vazifalaridan biri xam shudir. GIPYeRDIAGNOSTIKADAN SAKLANING: bu na ayolga, na bolaga foyda keltirmaydi. Xavfni baxolashga yangi yondashuv Asorat tashxislangandan sung, ayolni kaysidir xavf guruxiga kiritmay, asoratning ayol va xomilaga xavf darajasini aniklash uchun chukur kuzatish va taxlil kilish zarur. Kay bir ayolda asoratlar rivojlanishin oldindan aytish mumkin emas, shuning uchun xam amaldagi xavfni baxolash tizimi onalar ulimini samarali bartaraf etish imkonini bermaydi. 40% ayollarda xomiladorlikda muammolar paydo buladi, ammo fakat 15% i xayot uchun xavf tugdiruvchi asoratlarni ixtisoslashgan davolashni talab kiladi. 85%dan ortik xomiladorlar maxsus tibbiy aralashuvga muxtoj bulmaydi, shuning uchun oddiy monitoring, psixologik va emotsional kullab – kuvvatlash xam norma xisoblanadi. 8 Xavfni baxolashning an’anaviy tizimidan foydalanish, jiddiy asoratlar kuzatilgan ayollarni kupincha uzini oklamagan maxsus parvarishiga olib keladi. Yakin vaktlargacha tugrukkacha bulgan parvarish xavf guruxiga kiruvchi ayollarni topish uchun kullanilardi, xozir biz onalar ulimiga olib keluvchi sabablarni doim xam aniklay olmasligimizni bilamiz. Tugrukkacha bulgan parvarishga eng yakin yondashuv xamma narsaga e’tiborli bulish va kuzatuvni ta’minlashdan iborat. Birinchi navbatda xar bir ayolning salomatligini dikkat bilan kuzatish zarur. BJSSJ xavfni baxolashning an’anaviy tizimini tavsiya etmaydi. Barcha xomilador ayollarga e’tibor bilan yondashish talab etiladi. Bu xamma ayollar xavf guruxiga kiritilishi kerakligini emas, aksincha, agar xech kanaka asoratlar kuzatilmasa bu ayolni xomiladorligi asoratsiz kechayotgan ayollar guruxiga kiritilishi kerakligini anglatadi. Xaar bir xomiladorlik kandaydir xavf bilan kuzatiladi. Boshdan xomiladorlikka xuddi tabiiy fiziologik xolat deb karash lozim, birok UASh doim ziyrak bulishi va bor bulgan yoki kutilayotgan xavfni kuzatishi kerak. Xomiladorlik davrida salbiy yoki xavfli uzgarishlarni dikkat bilan kuzatish juda muxim bulib, tugrukkacha parvarishning asosiy vazifalaridan biri xam shudir. GIPYeRDIAGNOSTIKADAN SAKLANING: bu na ayolga, na bolaga foyda keltirmaydi. Xavfni baxolashga yangi yondashuv Asorat tashxislangandan sung, ayolni kaysidir xavf guruxiga kiritmay, asoratning ayol va xomilaga xavf darajasini aniklash uchun chukur kuzatish va taxlil kilish zarur. Kay bir ayolda asoratlar rivojlanishin oldindan aytish mumkin emas, shuning uchun xam amaldagi xavfni baxolash tizimi onalar ulimini samarali bartaraf etish imkonini bermaydi. 40% ayollarda xomiladorlikda muammolar paydo buladi, ammo fakat 15% i xayot uchun xavf tugdiruvchi asoratlarni ixtisoslashgan davolashni talab kiladi. 85%dan ortik xomiladorlar maxsus tibbiy aralashuvga muxtoj bulmaydi, shuning uchun oddiy monitoring, psixologik va emotsional kullab – kuvvatlash xam norma xisoblanadi. 9 Ilova 1 BJSSJ tomonidan kayta ishlab chikilgan, tugrukkacha parvarishning yangi modeli: Villar, J.,P. Bergsjo. WHO. 2002 Izox: utkazilgan tekshiruvlarni belgilang (buyalmagan katakchalar). KVP/OP ga kelgusi tashrifga yakinrok gestatsion muddatni belgilang. Bemor ismi ________________________________ Manzili va tel. rakami ________________________________ Tibbiy karta rakami ________________________________ BIRINChI TAShRIF: tibbiy muassasaga murojaat kilgan barcha ayollar uchun xomiladorlik muddatidan kat’iy nazar birinchi tashrif. Agar birinchi tashrif tasiya kilingan muddatdan kech amalga oshirilgan bulsa, ayni vaktgacha bulgan barcha kursatkichlarni kayd kiling. SANA: __/__/____ Tashrif 1oye < 12 xafta 2oye 3e 4oye Klinik kurik Klinik ifodalangan anemiya/ gemoglobin mikdoriga kon taxlili Akusherlik kurigi: xomiladorlik muddati va xomila vaznini aniklash Ginekologik kurik ( 2-tashrifga koldirish mumkin) AKB ni ulchash Ayol buyi/vaznini ulchash JYBYuK belgilarini aniklash, zaxmga ekspress taxlil Peshobning umumiy taxlili Konning gurux, rezus omilga tekshirish Koksholga karshi zardob yuborish Temir preparatlarini/foli kislota buyurish Shoshilinch xolatlar yuzaga kelsa, boglanish uchun tel. rakamni berish 9 Ilova 1 BJSSJ tomonidan kayta ishlab chikilgan, tugrukkacha parvarishning yangi modeli: Villar, J.,P. Bergsjo. WHO. 2002 Izox: utkazilgan tekshiruvlarni belgilang (buyalmagan katakchalar). KVP/OP ga kelgusi tashrifga yakinrok gestatsion muddatni belgilang. Bemor ismi ________________________________ Manzili va tel. rakami ________________________________ Tibbiy karta rakami ________________________________ BIRINChI TAShRIF: tibbiy muassasaga murojaat kilgan barcha ayollar uchun xomiladorlik muddatidan kat’iy nazar birinchi tashrif. Agar birinchi tashrif tasiya kilingan muddatdan kech amalga oshirilgan bulsa, ayni vaktgacha bulgan barcha kursatkichlarni kayd kiling. SANA: __/__/____ Tashrif 1oye < 12 xafta 2oye 3e 4oye Klinik kurik Klinik ifodalangan anemiya/ gemoglobin mikdoriga kon taxlili Akusherlik kurigi: xomiladorlik muddati va xomila vaznini aniklash Ginekologik kurik ( 2-tashrifga koldirish mumkin) AKB ni ulchash Ayol buyi/vaznini ulchash JYBYuK belgilarini aniklash, zaxmga ekspress taxlil Peshobning umumiy taxlili Konning gurux, rezus omilga tekshirish Koksholga karshi zardob yuborish Temir preparatlarini/foli kislota buyurish Shoshilinch xolatlar yuzaga kelsa, boglanish uchun tel. rakamni berish 10 Almashinuv kartasini tuldirish IKKINChI VA KYeYINGI TAShRIFLAR xomiladorlik muddati xaftada SANA: __/__/____ 26 Klinik kurik va kamkonlikni aniklash Akusherlik kurigi: xomiladorlik muddati, bachadon ulchami va xomila yurak urishini aniklash AKB ni ulchash Ayol vazni (fakat 1-tashrifda kam vaznlilik aniklangan ayollar uchun) Proteinuriyaga peshob taxlili Temir preparatlarini/foli kislota buyurish Shoshilinch xolatlar buyicha tavsiyalar Tiblbiy kartani tuldirish UChINChI TAShRIF: 2-tashrifga kushimcha 32 SANA: __/__/____ Gemoglobin mikdoriga kon taxlili Koksholga karshi zardob yuborish (2-doza) Tugrukka tayyorlash/tugrukni rejalashtirish Kukrak bilan bokish/kontratsepsiya buyicha tavsiyalar TURTINChI TAShRIF: 2-, 3- tashrifga kushimcha SANA: __/__/____ 38 Xomilaning dumba bilan joylashishi va boshiga aylanishi Almashinuv kartasini tuldirish, uni gospitalizatsiya vaktida uzi bilan olish Tugrukkacha parvarish buyicha mas’ul tibbiy xizmatchi: Ismi: ________________ Imzo: _______________ 10 Almashinuv kartasini tuldirish IKKINChI VA KYeYINGI TAShRIFLAR xomiladorlik muddati xaftada SANA: __/__/____ 26 Klinik kurik va kamkonlikni aniklash Akusherlik kurigi: xomiladorlik muddati, bachadon ulchami va xomila yurak urishini aniklash AKB ni ulchash Ayol vazni (fakat 1-tashrifda kam vaznlilik aniklangan ayollar uchun) Proteinuriyaga peshob taxlili Temir preparatlarini/foli kislota buyurish Shoshilinch xolatlar buyicha tavsiyalar Tiblbiy kartani tuldirish UChINChI TAShRIF: 2-tashrifga kushimcha 32 SANA: __/__/____ Gemoglobin mikdoriga kon taxlili Koksholga karshi zardob yuborish (2-doza) Tugrukka tayyorlash/tugrukni rejalashtirish Kukrak bilan bokish/kontratsepsiya buyicha tavsiyalar TURTINChI TAShRIF: 2-, 3- tashrifga kushimcha SANA: __/__/____ 38 Xomilaning dumba bilan joylashishi va boshiga aylanishi Almashinuv kartasini tuldirish, uni gospitalizatsiya vaktida uzi bilan olish Tugrukkacha parvarish buyicha mas’ul tibbiy xizmatchi: Ismi: ________________ Imzo: _______________ 11 FIZIOLOGIK KYeChAYoTGAN XOMILADORLIKNI BOShKARISh KUNIKMALARI (BIRINChI TAShRIFDA). Boskichma – boskich topshiriklar: 1. Xomilador ayolni va uni kuzatib kelganlarni kabul kilib olishga tayyorlaning: tegishli xujjatlarni; kurik joyini; instrumentlar va kulkoplar tayyorlang. 2. Patsiyentni olkishlang va uzingizni tanishtiring 3. Ambulatoriya kartasi bilan tanishing va unga tegishli ma’lumotlarni kiriting: • ismi va familiyasi; • xomiladorning yoshi; • turar joyi va ish joyi xakidagi ma’lumot; • nikox kayd etilganmi yoki yukmi. 4. Ayolning tashki kurinishiga va uning uzini olib borishiga e’tibor bering (kurkish, xayajoi, bezovtalik kabi xolatlar bor-yukligini aniklang). 5. Xomilador ayoldan uning ilgari utkizgan kasallikalari va shikoyatlari tugrisida surang 6. Ilgarigi ginekologik kasalliklari va oldingi komiladorliklar kechishi tugrisida savollar berib ambulatoriya kartasiga ma’lumotlarni kiriting. 7. Oxirgi xayz tugrisida ambulatoriya kartasiga yozing kiriting. 8. Utkaziladigan muolajalar xakida suzlab bering. 9. Kerakli tekshirishlarni utkazing: • arterial kon bosimini ulchang (agar diastolik kon bosimi 90 mm dan oshsa va xomiladorlik muddati 20 xaftagacha bulsa - mutaxassis tomonidan baxolash va konsultatsiya kilish kerak); • siydik taxlili (simptomsiz bakteriuriyaga, oksilga glyukozaga va keton tanachalariga tekshiring); • ayol vaznni ulchang; 11 FIZIOLOGIK KYeChAYoTGAN XOMILADORLIKNI BOShKARISh KUNIKMALARI (BIRINChI TAShRIFDA). Boskichma – boskich topshiriklar: 1. Xomilador ayolni va uni kuzatib kelganlarni kabul kilib olishga tayyorlaning: tegishli xujjatlarni; kurik joyini; instrumentlar va kulkoplar tayyorlang. 2. Patsiyentni olkishlang va uzingizni tanishtiring 3. Ambulatoriya kartasi bilan tanishing va unga tegishli ma’lumotlarni kiriting: • ismi va familiyasi; • xomiladorning yoshi; • turar joyi va ish joyi xakidagi ma’lumot; • nikox kayd etilganmi yoki yukmi. 4. Ayolning tashki kurinishiga va uning uzini olib borishiga e’tibor bering (kurkish, xayajoi, bezovtalik kabi xolatlar bor-yukligini aniklang). 5. Xomilador ayoldan uning ilgari utkizgan kasallikalari va shikoyatlari tugrisida surang 6. Ilgarigi ginekologik kasalliklari va oldingi komiladorliklar kechishi tugrisida savollar berib ambulatoriya kartasiga ma’lumotlarni kiriting. 7. Oxirgi xayz tugrisida ambulatoriya kartasiga yozing kiriting. 8. Utkaziladigan muolajalar xakida suzlab bering. 9. Kerakli tekshirishlarni utkazing: • arterial kon bosimini ulchang (agar diastolik kon bosimi 90 mm dan oshsa va xomiladorlik muddati 20 xaftagacha bulsa - mutaxassis tomonidan baxolash va konsultatsiya kilish kerak); • siydik taxlili (simptomsiz bakteriuriyaga, oksilga glyukozaga va keton tanachalariga tekshiring); • ayol vaznni ulchang; 12 • UTT zarurat bulganda, ayniksa xomiladorlikni erta davrlarida tavsiya etiladi. Xomiladagi nuksonlarini aniklash maksadida xomiladorlikni 18 xaftasidan keyin, yurak nuksonlari xavfida - 22 xaftasida UTT tavsiya etiladi; • Kon guruxini va rezus-omilni aniklash uchun kon taxlili utkazing; • Gemoglobin mikdorini, eritrotsitlar va leykotsitlar sonini aniklang; • Kindan surtma olib labaratoriya tekshirishiga yuboring. 10. Xomilador ayol oyoklarini kurikdan utkazing, shish va venalarni varikoz kengayishiga e’tibor Bering. 11. Tashki akusherlik tekshirishini utkazing: • Bachadon tubini balandligini; • Xomilani vaziyatini; • Xomilaning oldindan joylashgan kismini; • Xomilaning yurak urishini aniklang. 12. Jinsiy a’zolarni tekshirib kuring: • Tashki jinsiy a’zolarni kurikdan utkazing; • Kuzgular yordamida kuring; • Bimanual tekshiring. 13. Sut bezlarini tekshiring 14. Anamnez, labaratoriya tekshiruvlari natijasi, tashki kurik ma’lumotlari asoslanib xomiladorlik muddatini aniklang. Patologik uzgarishlar bulsa diagnozni shakllantiring. 15. Tugrukni taxmini sanasini xisoblang: oxirgi xayz birinchi kunyga 7 kun kushib 3 oy orkaga sanang. 16. Kuriklar natijalarini ambulatoriya kartasiga kiriting. Yozuvlar tushunarli va ijrochi tomonidan imzolangan bo‘lishi kerak. 17. Xomiladorga uy kartasini tuldirishni o‘rgating. 18. Profilaktik maksadda 60 mg Fe va 400 mkg foliy kislotasini 1 oyga tavsiya kiling. 19. Kelgusi tashrif sanasini belgilang. 12 • UTT zarurat bulganda, ayniksa xomiladorlikni erta davrlarida tavsiya etiladi. Xomiladagi nuksonlarini aniklash maksadida xomiladorlikni 18 xaftasidan keyin, yurak nuksonlari xavfida - 22 xaftasida UTT tavsiya etiladi; • Kon guruxini va rezus-omilni aniklash uchun kon taxlili utkazing; • Gemoglobin mikdorini, eritrotsitlar va leykotsitlar sonini aniklang; • Kindan surtma olib labaratoriya tekshirishiga yuboring. 10. Xomilador ayol oyoklarini kurikdan utkazing, shish va venalarni varikoz kengayishiga e’tibor Bering. 11. Tashki akusherlik tekshirishini utkazing: • Bachadon tubini balandligini; • Xomilani vaziyatini; • Xomilaning oldindan joylashgan kismini; • Xomilaning yurak urishini aniklang. 12. Jinsiy a’zolarni tekshirib kuring: • Tashki jinsiy a’zolarni kurikdan utkazing; • Kuzgular yordamida kuring; • Bimanual tekshiring. 13. Sut bezlarini tekshiring 14. Anamnez, labaratoriya tekshiruvlari natijasi, tashki kurik ma’lumotlari asoslanib xomiladorlik muddatini aniklang. Patologik uzgarishlar bulsa diagnozni shakllantiring. 15. Tugrukni taxmini sanasini xisoblang: oxirgi xayz birinchi kunyga 7 kun kushib 3 oy orkaga sanang. 16. Kuriklar natijalarini ambulatoriya kartasiga kiriting. Yozuvlar tushunarli va ijrochi tomonidan imzolangan bo‘lishi kerak. 17. Xomiladorga uy kartasini tuldirishni o‘rgating. 18. Profilaktik maksadda 60 mg Fe va 400 mkg foliy kislotasini 1 oyga tavsiya kiling. 19. Kelgusi tashrif sanasini belgilang. 13 20. Infeksiyalarni oldini olish koidalariga rioya kilgan kolda kurik uchun stolni, instrumentlarni va kulkoplarni zararsizlantiring. FIZIOLOGIK XOMILADORLIKNI BOShKARIShDA MASLAXAT. KLINIK KUNIKMALAR. 1. Patsiyent bilan salomlashing, o‘tqazing 2. Ayolni oldingi tashrifidan sung xis tuygu, uzini kanday sezayotganligini surang, uzini tutishi e’tibor bering 3. Tashki kurinishiga va uzini tutishiga e’tibor Bering 4. Teri koplamlari va shillik pardalar rangiga e’tibor bering. 5.Utkaziladigan muolajalarni tushuntirib bering. 6. Shishlarni aniklash uchun oyoklarini paypaslab kuring. 7. Tizzadan pastrok soxada oyoklarini aylanasini ulchang. 8. Arterial kon bosimini ikkala kullarida ulchang 9. Siydik tahlili natijalarini izoxlang. 10. Xomiladorlikni 30-32 xaftasida kon va siydik umumiy taxlilini takrorlang. 11. Xomilani rivojlanish nuksonlariga xavf bulsa xomiladorlikni 20-22 xaftalarida UTT o‘tkazing. 12. Akusherlik tekshiruvini o‘tkazing: Sut bezlarini tekshiring; Bachadon tubini balandligini tekshiring (xar safar bu tekshiruvni bir xodim utkazishi maksadga muvofik). Santimetr lentasini simfizni yukori kirrasiga urnatish kerak va bachadon tubigacha masofa ulchanadi. (normal bir xomilali xomiladorlikda 24 xaftadan boshlab santimetr xisobida balandlik gestatsion muddatga tengdir). Korinni paypaslash: xar safargi tashrifda xomilani vaziyati va old kiyem i aniklanadi va 36 kxftadan boshlab old kismini kichik chanokga kirishi aniklanadi. Xomilani yurak urishi: 1 dakika mobaynida stetoskop yoki «Malыsh» apparati yordamida yurak urishini tezligi, ritmi va tinikligi eshitib aniklanadi. Xomilani kimirlashi va xarakatlari aniklanadi. 13. Kin ajralmasi taxlili utkaziladi. Mikroskopiya va bakteriologik tekshiruv xomiladorlikni boshida va 32-36 xaftalarida utkaziladi. 14. Tekshiruv natijalari ambulator kartaga kiritiladi. 13 20. Infeksiyalarni oldini olish koidalariga rioya kilgan kolda kurik uchun stolni, instrumentlarni va kulkoplarni zararsizlantiring. FIZIOLOGIK XOMILADORLIKNI BOShKARIShDA MASLAXAT. KLINIK KUNIKMALAR. 1. Patsiyent bilan salomlashing, o‘tqazing 2. Ayolni oldingi tashrifidan sung xis tuygu, uzini kanday sezayotganligini surang, uzini tutishi e’tibor bering 3. Tashki kurinishiga va uzini tutishiga e’tibor Bering 4. Teri koplamlari va shillik pardalar rangiga e’tibor bering. 5.Utkaziladigan muolajalarni tushuntirib bering. 6. Shishlarni aniklash uchun oyoklarini paypaslab kuring. 7. Tizzadan pastrok soxada oyoklarini aylanasini ulchang. 8. Arterial kon bosimini ikkala kullarida ulchang 9. Siydik tahlili natijalarini izoxlang. 10. Xomiladorlikni 30-32 xaftasida kon va siydik umumiy taxlilini takrorlang. 11. Xomilani rivojlanish nuksonlariga xavf bulsa xomiladorlikni 20-22 xaftalarida UTT o‘tkazing. 12. Akusherlik tekshiruvini o‘tkazing: Sut bezlarini tekshiring; Bachadon tubini balandligini tekshiring (xar safar bu tekshiruvni bir xodim utkazishi maksadga muvofik). Santimetr lentasini simfizni yukori kirrasiga urnatish kerak va bachadon tubigacha masofa ulchanadi. (normal bir xomilali xomiladorlikda 24 xaftadan boshlab santimetr xisobida balandlik gestatsion muddatga tengdir). Korinni paypaslash: xar safargi tashrifda xomilani vaziyati va old kiyem i aniklanadi va 36 kxftadan boshlab old kismini kichik chanokga kirishi aniklanadi. Xomilani yurak urishi: 1 dakika mobaynida stetoskop yoki «Malыsh» apparati yordamida yurak urishini tezligi, ritmi va tinikligi eshitib aniklanadi. Xomilani kimirlashi va xarakatlari aniklanadi. 13. Kin ajralmasi taxlili utkaziladi. Mikroskopiya va bakteriologik tekshiruv xomiladorlikni boshida va 32-36 xaftalarida utkaziladi. 14. Tekshiruv natijalari ambulator kartaga kiritiladi. 14 15. Fiziologik kursatkichlardan farklanadigan uzgarishlar aniklansa xomilador ayol chukurrok tekshiriladi va boshka mutaxassislar bilan keyingi olib borish taktikasini belgilash maksadida maslaxat utkaziladi. 16. Xomilador ayoliing kartasida yozuvlarni kiritiig. 17. Bemor bilan suxbatlashing, savollariga javob kaytaring. 18. Kelgusi tashrifii sanasini va vaktini belgilang. 19. Kelgani uchun minnatdorchilik bildiring. 20. Infeksiyalarni oldini olish maksadida zararsizlantirish choralariga kurik paytida va undan keyin rioya kiling. XOMILADORLIK PAYTIDA PARVARISh (boskichma – boskich topshiriklar). 1. Ayol va uning eri bilan xushmuomalalik bilan salomlashing. Ularga kulay joylashib utirishini tushuntiring. 2. Ularga uzingizgni tanishtiring 3. Ayol va uning eriga bulajak bolasi xakida, xomilador bulgandan boshlab tugrukkacha bulgan jarayonni suzlab bering. Ukuv kurollaridan foydalaning, xomiladorlik paytida ayol organizmida buladigan fiziologik uzgarishlar xakida aytib bering: endokrin sistema tizimida; metabolik uzgarishlarda; nafas, oshkozon-ichak, siydik ajratish tizimlarida va reproduktiv sistema tizimida; sut bezlarida; suyak tizimida yuzaga keladigan uzgarishlar tugrisida ma’lumot bering. 4. Xomiladolik gigiyenasi tugrisida ma’lumot Bering 5. Xomiladorlik paytida paydo bulashi mumkin buladigan oz shikoyatlarni yengillashtirish yullarini urgating: Kungil aynishda: 1) kam-kam lekin tez-tez ovkatlanishni urgating; 2) iloji bulganda yotgan joyda ovkatlanish, sungra 15 dakika mobaynida yotishni davom ettirish; 3) ertalabki nonushtada oksilga boy ovkatlar (gusht, tuxum); sutli ovkatlar (kefir, katik, ayron, pishlok, kurtok) va boshkalarni iste’mol kilishni ayting; 4) kiyin xazm buladigan ovkatlarni cheklashni (kovurilgan, kaynatilgan gulli karam); 5) suyuk ovkatdan kura kuprok kuyuk ovkat iste’mol kilishni; 14 15. Fiziologik kursatkichlardan farklanadigan uzgarishlar aniklansa xomilador ayol chukurrok tekshiriladi va boshka mutaxassislar bilan keyingi olib borish taktikasini belgilash maksadida maslaxat utkaziladi. 16. Xomilador ayoliing kartasida yozuvlarni kiritiig. 17. Bemor bilan suxbatlashing, savollariga javob kaytaring. 18. Kelgusi tashrifii sanasini va vaktini belgilang. 19. Kelgani uchun minnatdorchilik bildiring. 20. Infeksiyalarni oldini olish maksadida zararsizlantirish choralariga kurik paytida va undan keyin rioya kiling. XOMILADORLIK PAYTIDA PARVARISh (boskichma – boskich topshiriklar). 1. Ayol va uning eri bilan xushmuomalalik bilan salomlashing. Ularga kulay joylashib utirishini tushuntiring. 2. Ularga uzingizgni tanishtiring 3. Ayol va uning eriga bulajak bolasi xakida, xomilador bulgandan boshlab tugrukkacha bulgan jarayonni suzlab bering. Ukuv kurollaridan foydalaning, xomiladorlik paytida ayol organizmida buladigan fiziologik uzgarishlar xakida aytib bering: endokrin sistema tizimida; metabolik uzgarishlarda; nafas, oshkozon-ichak, siydik ajratish tizimlarida va reproduktiv sistema tizimida; sut bezlarida; suyak tizimida yuzaga keladigan uzgarishlar tugrisida ma’lumot bering. 4. Xomiladolik gigiyenasi tugrisida ma’lumot Bering 5. Xomiladorlik paytida paydo bulashi mumkin buladigan oz shikoyatlarni yengillashtirish yullarini urgating: Kungil aynishda: 1) kam-kam lekin tez-tez ovkatlanishni urgating; 2) iloji bulganda yotgan joyda ovkatlanish, sungra 15 dakika mobaynida yotishni davom ettirish; 3) ertalabki nonushtada oksilga boy ovkatlar (gusht, tuxum); sutli ovkatlar (kefir, katik, ayron, pishlok, kurtok) va boshkalarni iste’mol kilishni ayting; 4) kiyin xazm buladigan ovkatlarni cheklashni (kovurilgan, kaynatilgan gulli karam); 5) suyuk ovkatdan kura kuprok kuyuk ovkat iste’mol kilishni; 15 6) gazli suvni meyyorida ichish, bu ovkat xazm kilishini yaxshilashini, ishtaxani ochishini, lekin kondagi tuz mikdorini oshishiga olib kelishi tugrisida ma’lumot bering. Kekirish, kabziyat: 1. Kup ovkat yemaslik kerakligi; 2. Tez-tez va oz-oz ovkatlanish; 3. Yukori kaloriyali va shur ozik-ovkat iste’mol kilmaslik tugrisida ayting; 4. Tana a’zolari uchun noma’kul xolatdan kochish; 5. Jismoniy mashklar; 6. Ratsionga kuyidagilarni kushish: sabzavotlar, mevalar, kora non tugrisida gapiring; 7. Ertalab ovkatlanmasdan va kun buyi bir necha stakan suyuklik iste’mol kilish. Xansirash (tez-tez nafas olish): 1) Jismoniy yuklamani kamaytirish; 2) Agar nafas olish kiyinlashaversa vrachga murojaat kilish lozimligi tugrisida tushuntiring. Kuyidagi xolatlarda duxtirga tezlikda murojaat kilishligini ayting: - Jinsiy yullardan ajralma kelsa. - kon aralash ajralma kelsa - oyoklarda ogrik va shish paydo bulsa - ayol uzini yomon xolatda sezsa - korinda ogrik paydo bulsa - uzok vakt turganda charchasa, axvoli ogirlashsa ayniksa kun issigida va kun oxirida. 6. Ayolga xomiladorlik paytida va undan sung ovkatlanish koidasini tushuntiring Xomila usib rivojlanishi, bachadon ulchamlarining kattalashishi, ayol organizmidagi gormonal uzgarishlar sabbabli xomiladorlik davrida ayol organizmi a’zo va tizimlarining (yurak-kon tomir, siydik ajratish va nafas olish a’zolari) ortikcha yuklama bilan ishlashi uziga xos. Ayniksa, moddalar almashinuvi jarayonlarida 15 6) gazli suvni meyyorida ichish, bu ovkat xazm kilishini yaxshilashini, ishtaxani ochishini, lekin kondagi tuz mikdorini oshishiga olib kelishi tugrisida ma’lumot bering. Kekirish, kabziyat: 1. Kup ovkat yemaslik kerakligi; 2. Tez-tez va oz-oz ovkatlanish; 3. Yukori kaloriyali va shur ozik-ovkat iste’mol kilmaslik tugrisida ayting; 4. Tana a’zolari uchun noma’kul xolatdan kochish; 5. Jismoniy mashklar; 6. Ratsionga kuyidagilarni kushish: sabzavotlar, mevalar, kora non tugrisida gapiring; 7. Ertalab ovkatlanmasdan va kun buyi bir necha stakan suyuklik iste’mol kilish. Xansirash (tez-tez nafas olish): 1) Jismoniy yuklamani kamaytirish; 2) Agar nafas olish kiyinlashaversa vrachga murojaat kilish lozimligi tugrisida tushuntiring. Kuyidagi xolatlarda duxtirga tezlikda murojaat kilishligini ayting: - Jinsiy yullardan ajralma kelsa. - kon aralash ajralma kelsa - oyoklarda ogrik va shish paydo bulsa - ayol uzini yomon xolatda sezsa - korinda ogrik paydo bulsa - uzok vakt turganda charchasa, axvoli ogirlashsa ayniksa kun issigida va kun oxirida. 6. Ayolga xomiladorlik paytida va undan sung ovkatlanish koidasini tushuntiring Xomila usib rivojlanishi, bachadon ulchamlarining kattalashishi, ayol organizmidagi gormonal uzgarishlar sabbabli xomiladorlik davrida ayol organizmi a’zo va tizimlarining (yurak-kon tomir, siydik ajratish va nafas olish a’zolari) ortikcha yuklama bilan ishlashi uziga xos. Ayniksa, moddalar almashinuvi jarayonlarida 16 yakkol uzgarishlar kuzatiladi. Shu sababli xomilador ayolni ratsional ovkatlanishi aloxida axamiyat kasb etadi. Xomilador ayolni ratsional ovkatlanishi deganda – kun davomida ovkat ratsionini tugri taksimlanishi va xomiladorlikning muddatlariga mutanosib xolda turli xil ovkat maxsulotlarini iste’mol kilishi tushuniladi. Semirishni oldini olish maksadida ortikcha tana vazniga ega bulgan xomiladorlar ovkat ratsioni kaloriyasini uglevodlar va yoglar xisobiga kamaytirishi kerak. Kam vaznli xomiladorlar ovkatni asosiy tarkibini saklagan xolda ratsion kaloriyasini oshirish kerak. - Xomiladorlik davrida va undan keyin ovkatlanish ratsioni xar xil bulishi shart - Birinchi uch oylikda oksilga boy maxsulotlar (gushtning yogsiz turi, tovuk gushti, tuxum) - Tez erimaydigai va yengil xazm bulmaydigan yoglarni kamrok iste’mol kilish tavsiya etilmaydi. Usimliklar yogida xomiladorlik rivojlanishi uchun zarur bulgan Ye vitamini yetarliligi tugrisida ma’lumot bering. - Konditer maxsulotlari, rafinirlangan kandlar, konfet, murabbo iste’moli cheklanishi kerakligi tugrisida ayting. Xomilador uchun foydali bulgan uglevodlar usimlik tukimasida mavjudligi tugrisida ma’lumot bering (kora non, meva va sabzavotlar) - Ovkat istemol kilish kunlik ratsion kaloriyasi xisobida rejalanadi. - Kunlik ratsionda kerakli mikdorda mikroelementlarning bulishi shart. - Kun mobaynida ovkat maxsulotlarini tugri taksimlash lozim: gusht, balik gushti va tuxum nonushta va tushlik vaktida istemol kilinishi, kechki ovkat sut va usimlik maxsulotlaridan tarkib topishi zarur. - Ovkatlanish rejimi kuniga 4-5 marta. Shuningdek suv ichish rejimini tugri rejalashtirish lozim, kuniga 2 litrdan kam bulmagan mikdorda oddiy ichimlik suvini istemol kilish. - Xomiladorlikni yaxshi kechishida normal vazn kushish muxim kursatkich xisoblanadi. Butun xomiladorlik davrida ona vaznining 8-11 kg ga kupayishi normal kursatkich xisoblanadi. Aytib utish joizki, kg lar 4-oydan boshlab kushila boshlaydi. 16 yakkol uzgarishlar kuzatiladi. Shu sababli xomilador ayolni ratsional ovkatlanishi aloxida axamiyat kasb etadi. Xomilador ayolni ratsional ovkatlanishi deganda – kun davomida ovkat ratsionini tugri taksimlanishi va xomiladorlikning muddatlariga mutanosib xolda turli xil ovkat maxsulotlarini iste’mol kilishi tushuniladi. Semirishni oldini olish maksadida ortikcha tana vazniga ega bulgan xomiladorlar ovkat ratsioni kaloriyasini uglevodlar va yoglar xisobiga kamaytirishi kerak. Kam vaznli xomiladorlar ovkatni asosiy tarkibini saklagan xolda ratsion kaloriyasini oshirish kerak. - Xomiladorlik davrida va undan keyin ovkatlanish ratsioni xar xil bulishi shart - Birinchi uch oylikda oksilga boy maxsulotlar (gushtning yogsiz turi, tovuk gushti, tuxum) - Tez erimaydigai va yengil xazm bulmaydigan yoglarni kamrok iste’mol kilish tavsiya etilmaydi. Usimliklar yogida xomiladorlik rivojlanishi uchun zarur bulgan Ye vitamini yetarliligi tugrisida ma’lumot bering. - Konditer maxsulotlari, rafinirlangan kandlar, konfet, murabbo iste’moli cheklanishi kerakligi tugrisida ayting. Xomilador uchun foydali bulgan uglevodlar usimlik tukimasida mavjudligi tugrisida ma’lumot bering (kora non, meva va sabzavotlar) - Ovkat istemol kilish kunlik ratsion kaloriyasi xisobida rejalanadi. - Kunlik ratsionda kerakli mikdorda mikroelementlarning bulishi shart. - Kun mobaynida ovkat maxsulotlarini tugri taksimlash lozim: gusht, balik gushti va tuxum nonushta va tushlik vaktida istemol kilinishi, kechki ovkat sut va usimlik maxsulotlaridan tarkib topishi zarur. - Ovkatlanish rejimi kuniga 4-5 marta. Shuningdek suv ichish rejimini tugri rejalashtirish lozim, kuniga 2 litrdan kam bulmagan mikdorda oddiy ichimlik suvini istemol kilish. - Xomiladorlikni yaxshi kechishida normal vazn kushish muxim kursatkich xisoblanadi. Butun xomiladorlik davrida ona vaznining 8-11 kg ga kupayishi normal kursatkich xisoblanadi. Aytib utish joizki, kg lar 4-oydan boshlab kushila boshlaydi. 17 - Sutkalik ratsion va ovkatning koloriyasini aniklashtirish lozim. Bunda ovkatlanish piramidasidan foydalaniщ mumkin. Ovkatlanish piramidasi 17 - Sutkalik ratsion va ovkatning koloriyasini aniklashtirish lozim. Bunda ovkatlanish piramidasidan foydalaniщ mumkin. Ovkatlanish piramidasi 18 Xomiladorlik mobaynida jiddiy kasalliklarga sabab buluvchi, listeriya kabi xavfli bakteriyalar bilan zararlangan ovkat maxsulotlarini istemol kilishdan extiyot bulish zarur. Ushbu infeksiyani oldini olish uchun istemoldan cheklash lozim:  Xot-doglar, gushtli delikateslar, gamburgerlar  Yumshok sыr va brыnza  Xom sut yoki xom sut saklovchi maxsulotlar. Vitaminlar xomila paydo bulganidan boshlab uning rivojlanishida muxim rol uynaydi. Vitamin va minerallarga bulgan talab keskin oshadi. Ularning yetishmovchiligi ona va xomila organizmida moddalar almashinuvi buzilishiga, xomiladorlik davrida turli xil asoratlarga olib kelishi mumkin. Ovkat maxsulotlari foliy kislotasi, B gurux vitamnlari, A, C, D, E vitaminlari va boshka vitaminlarni saklashi zarur. Shu bilan birga ayol kushimcha vitamin kompleksini kabul kilishi zarur. Bulardan tashkari xomilador ayol uchun kuyosh nuri, ayniksa ultrabinafsha nurlarining axamiyati katta. Ular xomilador tanasida D vitamini xosil bulish jarayonini tezlashtiradi. Xomiladorlikning dastlabki 1-2 xaftalari favkulodda javobgarlikni talab etadigan davr bulib, soglom farzand dunyoga kelishi va xomilador ayol tanasida turli xil asoratlarni oldini olishda muxim axamiyat kasb etadi. Demak, nafakat xomiladorlik balki ungacha bulgan davrda xam tugri va sifatli ovkatlanish xomiladorlik davrini asoratsiz kechishini ta’minlovchi asosiy omillardan biri xisoblanadi bu boskichda xomilaning soglom va nuksonsiz tugilishini ta’minlashda muxim axamiyatga ega bulgan folat kislotasini mikdorini oshirish 18 Xomiladorlik mobaynida jiddiy kasalliklarga sabab buluvchi, listeriya kabi xavfli bakteriyalar bilan zararlangan ovkat maxsulotlarini istemol kilishdan extiyot bulish zarur. Ushbu infeksiyani oldini olish uchun istemoldan cheklash lozim:  Xot-doglar, gushtli delikateslar, gamburgerlar  Yumshok sыr va brыnza  Xom sut yoki xom sut saklovchi maxsulotlar. Vitaminlar xomila paydo bulganidan boshlab uning rivojlanishida muxim rol uynaydi. Vitamin va minerallarga bulgan talab keskin oshadi. Ularning yetishmovchiligi ona va xomila organizmida moddalar almashinuvi buzilishiga, xomiladorlik davrida turli xil asoratlarga olib kelishi mumkin. Ovkat maxsulotlari foliy kislotasi, B gurux vitamnlari, A, C, D, E vitaminlari va boshka vitaminlarni saklashi zarur. Shu bilan birga ayol kushimcha vitamin kompleksini kabul kilishi zarur. Bulardan tashkari xomilador ayol uchun kuyosh nuri, ayniksa ultrabinafsha nurlarining axamiyati katta. Ular xomilador tanasida D vitamini xosil bulish jarayonini tezlashtiradi. Xomiladorlikning dastlabki 1-2 xaftalari favkulodda javobgarlikni talab etadigan davr bulib, soglom farzand dunyoga kelishi va xomilador ayol tanasida turli xil asoratlarni oldini olishda muxim axamiyat kasb etadi. Demak, nafakat xomiladorlik balki ungacha bulgan davrda xam tugri va sifatli ovkatlanish xomiladorlik davrini asoratsiz kechishini ta’minlovchi asosiy omillardan biri xisoblanadi bu boskichda xomilaning soglom va nuksonsiz tugilishini ta’minlashda muxim axamiyatga ega bulgan folat kislotasini mikdorini oshirish 19 muxim axamiyatga ega. Kupincha, shifokorlar folat kislotasini kapsula kurinishida ichishni tavsiya etishadi. Ammo barcha zarur vitamin va minerallarni ratsional ovkatlanish orkali uzlashtirilishini ta’minlash muxim. Farzandining soglom va barkamol usishida emizikli ayolning ovkatlanishi xam muxim axamiyatga ega. Chilla davrida ayol vitamin va mineral tuzlarga boy ovkatlarni iste’mol kilishi lozim. Chunki bu davrda ushbu moddalarga bulgan talab yukori buladi. Aks xolda moddalar almashinuvi buziladi. Shu sababdi emizikli ayol tvorog, pishlok, sut, tuxum, sabzavot, xul mevalar iste’mol kilib turishi va xar kuni 1 stakan sut ichishi zarur. 7.Bolani ayniksa uning 6 oyligigacha kukrak suti bilan bokishni moxiyatini tushuntirish 8.Ichki a’zolarning ish faoliyatini ijobiylashtirilgan kulay mashklarni urgating. Tugrukka psixoprofilaktik tayyorlash maxsus mashklar majmui mavjud, u xomiladorlik tugruk va tugrukdan sunggi davrlarning ijobiy kechishiga yordam beradi. Xomiladorlik davrida mashklar vrach nazoratida utkaziladi. Nafas mashklari. Kukrak soxasi nafasi. A. Tuxtab-tuxtab nafas olish. B. Yuzaki nafas olish. Korin soxasi orkali nafas olish. A. Tulik nafas. Mushak mashklari. A. Korin mushaklarini mustaxkamlash. B. Bel soxasidagi ogrikni kamaytirish. V. Chot soxasi muskullarning elastik xususiyatini oshirish. 9. Xomiladorlik davrida jinsiy xayotga oid masalarni yoriting. 10. Xomiladorlikni ijobiy tugashi uchun ota-onalarga soglom xayot tarzi moxiyatini tushuntiring - chekishning zarari 19 muxim axamiyatga ega. Kupincha, shifokorlar folat kislotasini kapsula kurinishida ichishni tavsiya etishadi. Ammo barcha zarur vitamin va minerallarni ratsional ovkatlanish orkali uzlashtirilishini ta’minlash muxim. Farzandining soglom va barkamol usishida emizikli ayolning ovkatlanishi xam muxim axamiyatga ega. Chilla davrida ayol vitamin va mineral tuzlarga boy ovkatlarni iste’mol kilishi lozim. Chunki bu davrda ushbu moddalarga bulgan talab yukori buladi. Aks xolda moddalar almashinuvi buziladi. Shu sababdi emizikli ayol tvorog, pishlok, sut, tuxum, sabzavot, xul mevalar iste’mol kilib turishi va xar kuni 1 stakan sut ichishi zarur. 7.Bolani ayniksa uning 6 oyligigacha kukrak suti bilan bokishni moxiyatini tushuntirish 8.Ichki a’zolarning ish faoliyatini ijobiylashtirilgan kulay mashklarni urgating. Tugrukka psixoprofilaktik tayyorlash maxsus mashklar majmui mavjud, u xomiladorlik tugruk va tugrukdan sunggi davrlarning ijobiy kechishiga yordam beradi. Xomiladorlik davrida mashklar vrach nazoratida utkaziladi. Nafas mashklari. Kukrak soxasi nafasi. A. Tuxtab-tuxtab nafas olish. B. Yuzaki nafas olish. Korin soxasi orkali nafas olish. A. Tulik nafas. Mushak mashklari. A. Korin mushaklarini mustaxkamlash. B. Bel soxasidagi ogrikni kamaytirish. V. Chot soxasi muskullarning elastik xususiyatini oshirish. 9. Xomiladorlik davrida jinsiy xayotga oid masalarni yoriting. 10. Xomiladorlikni ijobiy tugashi uchun ota-onalarga soglom xayot tarzi moxiyatini tushuntiring - chekishning zarari 20 - spirtli ichimlikning zarari - giyoxvandlikning zarari 11. Xomilador ayol uchun soglom psixologik muxit yaratilishi tugrisida bulgusi otaga tushuntiring - xomila gipoksiyasi. 14. Xomilador ayolning savollarini e’tibor bilan tinglang va tulik javob bering. 15. Xomilador tomonidan axborotni tugri uzlashtirilganligiga ishonch xosil kilish uchun kursatmani kaytarishni iltimos kiling 16. Kelgusi darsning vaktini belgilang. 5. Amaliy kism Amaliy kunikmalar ruyxati: 1. Xomiladorlarni tashki akusherlik kurigi 2. Xomila yurak urishini eshitish 3. Xomilaning taxminiy vaznini xisoblash 4. Xomiladorlik va tugruk muddatini aniklash 5. Kin ajralmasidan surtma olish (ishchi dastur oxiridagi Amaliy kunikmalar bulimiga karang) 6.Analitik qism 12. Xomilador ayolga xotira yozuv daftari tutishni tushuntiring. 113. Xomiladorlik paytida erta paydo buladigan xavfli belgilar kanday asoratlarga olib kelishini eru-xotinga urgating: - kamkonlik; - gestozlar; - jinsiy yullardan kon ketishi; - xomilaning rivojdan orkada kolishi; 20 - spirtli ichimlikning zarari - giyoxvandlikning zarari 11. Xomilador ayol uchun soglom psixologik muxit yaratilishi tugrisida bulgusi otaga tushuntiring - xomila gipoksiyasi. 14. Xomilador ayolning savollarini e’tibor bilan tinglang va tulik javob bering. 15. Xomilador tomonidan axborotni tugri uzlashtirilganligiga ishonch xosil kilish uchun kursatmani kaytarishni iltimos kiling 16. Kelgusi darsning vaktini belgilang. 5. Amaliy kism Amaliy kunikmalar ruyxati: 1. Xomiladorlarni tashki akusherlik kurigi 2. Xomila yurak urishini eshitish 3. Xomilaning taxminiy vaznini xisoblash 4. Xomiladorlik va tugruk muddatini aniklash 5. Kin ajralmasidan surtma olish (ishchi dastur oxiridagi Amaliy kunikmalar bulimiga karang) 6.Analitik qism 12. Xomilador ayolga xotira yozuv daftari tutishni tushuntiring. 113. Xomiladorlik paytida erta paydo buladigan xavfli belgilar kanday asoratlarga olib kelishini eru-xotinga urgating: - kamkonlik; - gestozlar; - jinsiy yullardan kon ketishi; - xomilaning rivojdan orkada kolishi; 21 «SOG’LOM AYoLLARDA HOMILADORLIKNI BOShQARISh. ANTYeNATAL PARVARIShLASh» MAVZUSI BO’YIChA KYeYS TYeXNOLOGIYaNI QO’LLASh I Pedagogik annotatsiya Antenatal parvarishlashning asosiy maqsadi onalar va perinatal kasallanish va o‘limini kamaytirishdan iborat. Tug‘ruq oldi parvarishining maqsadi – ayolning sog‘lig‘ini saqlab qolishiga yordam berish va shu orqali bo‘lajak farzandining salomatligini saqlash.. Tug‘ruq oldi parvarishi shuningdek homilador va uning juftiga yoki oilasiga ko‘rsatiladigan yordam va ko‘llabg‘ quvvatlashni ham uz ichiga oladi. Bu shundan iboratki tibbiy xodim faqat parvarish o‘tkazibgina qolmay, homilador va uning jufti yoki oila a’zolariga ma’lumotlar berishi va ularga o‘rgatishi xam lozim. Antenatal parvarish birlamchi tibbiy – sanitar yordam muasasalarida amalga oshiriladi. Uni UAShi, akusher-ginekolog, doya, patronaj xamshirasi o‘tkazadi. Antenatal parvarish bo‘yicha asosiy mas’ul mutaxassis UAShdir. Keysning maqsadi: Birlamchi zveno sohasida sog‘lom ayollar (fiziologik homiladorlik) da antenatal parvarish o‘tkazishga o‘rgatish. Rejalashtirilayotgan o‘quv natijalari – keys bilan ishlash natijasida talabalar quyidagi ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar:  Ayolning homiladorlik, tug‘ruq, ko‘krak bilan boqish va ota – onalik roliga ruhan ko‘nikishiga yordam berish.  Homiladorlikning kechishini kuzatish, teksirish rejasini aniqlash va ona va homila ahvolini baholash.  Barcha ayollarni tekshirish va asorat ehtimoli belgilarini aniqlash (fiziologik homiladorlikning meyoridan og‘ishi ) va asoratlar aniqlanganda munosib yordam ko‘rsatish va zarur bo‘lganda munosib muassasalarga o‘tkazish.  ayollarga ularning sogligi xakidagi muxim axborotlarni berish: soglik uchun foydali taomlar, chekishni tashlash, OIV profilaktikasi, oilani rejalashtirish, zuravonlikka barxam berish. 21 «SOG’LOM AYoLLARDA HOMILADORLIKNI BOShQARISh. ANTYeNATAL PARVARIShLASh» MAVZUSI BO’YIChA KYeYS TYeXNOLOGIYaNI QO’LLASh I Pedagogik annotatsiya Antenatal parvarishlashning asosiy maqsadi onalar va perinatal kasallanish va o‘limini kamaytirishdan iborat. Tug‘ruq oldi parvarishining maqsadi – ayolning sog‘lig‘ini saqlab qolishiga yordam berish va shu orqali bo‘lajak farzandining salomatligini saqlash.. Tug‘ruq oldi parvarishi shuningdek homilador va uning juftiga yoki oilasiga ko‘rsatiladigan yordam va ko‘llabg‘ quvvatlashni ham uz ichiga oladi. Bu shundan iboratki tibbiy xodim faqat parvarish o‘tkazibgina qolmay, homilador va uning jufti yoki oila a’zolariga ma’lumotlar berishi va ularga o‘rgatishi xam lozim. Antenatal parvarish birlamchi tibbiy – sanitar yordam muasasalarida amalga oshiriladi. Uni UAShi, akusher-ginekolog, doya, patronaj xamshirasi o‘tkazadi. Antenatal parvarish bo‘yicha asosiy mas’ul mutaxassis UAShdir. Keysning maqsadi: Birlamchi zveno sohasida sog‘lom ayollar (fiziologik homiladorlik) da antenatal parvarish o‘tkazishga o‘rgatish. Rejalashtirilayotgan o‘quv natijalari – keys bilan ishlash natijasida talabalar quyidagi ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar:  Ayolning homiladorlik, tug‘ruq, ko‘krak bilan boqish va ota – onalik roliga ruhan ko‘nikishiga yordam berish.  Homiladorlikning kechishini kuzatish, teksirish rejasini aniqlash va ona va homila ahvolini baholash.  Barcha ayollarni tekshirish va asorat ehtimoli belgilarini aniqlash (fiziologik homiladorlikning meyoridan og‘ishi ) va asoratlar aniqlanganda munosib yordam ko‘rsatish va zarur bo‘lganda munosib muassasalarga o‘tkazish.  ayollarga ularning sogligi xakidagi muxim axborotlarni berish: soglik uchun foydali taomlar, chekishni tashlash, OIV profilaktikasi, oilani rejalashtirish, zuravonlikka barxam berish. 22  Muassasa va maxallalarda homilador va ularning oila a’zolari uchun o‘quv sikllarini o‘tkazish  Homiladorning O’P/QVPga xar bir tashrifida xujjatlarni aniq yuritishni ta’minlash (Homilador va tuqqan ayolning shaxsiy kartasi Forma 111/U, Onaning tibbiy pasporti - OTP) Bundan tashqari , talaba quyidagi ko‘nikmalarni mustaqqil egallaydi va bajara oladi:  Xomiladorlarni tashki akusherlik kurigi  Xomila yurak urishini eshitish  Xomilaning taxminiy vaznini xisoblash  Xomiladorlik va tugruk muddatini aniklash  Kin ajralmasidan surtma olish Mazkur keysning samarali yechilishi uchun ANPda talaba quyidagi vazifalarni bajarishi lozim: - Homiladorlikni erta muddatlarda aniqlash; - Homiladorni to‘liq birlamchi, lozim bo‘lganda, tor mutaxassislar (akusher- ginekolog, endokrinolog, kardiolog va boshq.) ishtirokidagi tekshiruvini o‘tkazish. - Tibbiy nuqtai nazar bilan homiladorlikni davom ettirish masalasini hal qilish; - Butun homiladorlik davomida ilg‘or texnologiyalar va isbotlangan tibbiyot bazasi asosida malakali antenatal parvarish o‘tkazish. - Sog‘lom turmush tarzi, to‘g‘ri ovqatlanish, mikronutriyentlarni qabul qilish, chekish va alkogolni qabul qilishning zararini targ‘ib qilgan xolda sanitariya – oqartuv ishlarini olib borish; - Homilador ayolga maslaxat berish bo‘yicha ishlar olib borish, oilalarga kerakli ma’lumotlarni yetkazish; - Homilador va uning oila a’zolarini “homiladorlik va tug‘ruq davridagi havfli belgilari”dan xavardor qilish; - Homilada rivojlanish anomaliyalari mavjudligini inkor qilish uchun homiladorni homiladorlikning 16- 20- xaftalarida skrining tekshiruviga yuborish, natijalarni taxlil qilish, homila nuqsonlari aniqlanganda homiladorlikni to‘xtatish uchun statsionarga yuborish; 22  Muassasa va maxallalarda homilador va ularning oila a’zolari uchun o‘quv sikllarini o‘tkazish  Homiladorning O’P/QVPga xar bir tashrifida xujjatlarni aniq yuritishni ta’minlash (Homilador va tuqqan ayolning shaxsiy kartasi Forma 111/U, Onaning tibbiy pasporti - OTP) Bundan tashqari , talaba quyidagi ko‘nikmalarni mustaqqil egallaydi va bajara oladi:  Xomiladorlarni tashki akusherlik kurigi  Xomila yurak urishini eshitish  Xomilaning taxminiy vaznini xisoblash  Xomiladorlik va tugruk muddatini aniklash  Kin ajralmasidan surtma olish Mazkur keysning samarali yechilishi uchun ANPda talaba quyidagi vazifalarni bajarishi lozim: - Homiladorlikni erta muddatlarda aniqlash; - Homiladorni to‘liq birlamchi, lozim bo‘lganda, tor mutaxassislar (akusher- ginekolog, endokrinolog, kardiolog va boshq.) ishtirokidagi tekshiruvini o‘tkazish. - Tibbiy nuqtai nazar bilan homiladorlikni davom ettirish masalasini hal qilish; - Butun homiladorlik davomida ilg‘or texnologiyalar va isbotlangan tibbiyot bazasi asosida malakali antenatal parvarish o‘tkazish. - Sog‘lom turmush tarzi, to‘g‘ri ovqatlanish, mikronutriyentlarni qabul qilish, chekish va alkogolni qabul qilishning zararini targ‘ib qilgan xolda sanitariya – oqartuv ishlarini olib borish; - Homilador ayolga maslaxat berish bo‘yicha ishlar olib borish, oilalarga kerakli ma’lumotlarni yetkazish; - Homilador va uning oila a’zolarini “homiladorlik va tug‘ruq davridagi havfli belgilari”dan xavardor qilish; - Homilada rivojlanish anomaliyalari mavjudligini inkor qilish uchun homiladorni homiladorlikning 16- 20- xaftalarida skrining tekshiruviga yuborish, natijalarni taxlil qilish, homila nuqsonlari aniqlanganda homiladorlikni to‘xtatish uchun statsionarga yuborish; 23 - Homiladorni hisobga olishda RW va OIVga skrining tekshiruvini ikki marotaba 1 trimestr va 30 haftalikda o‘tkazish; - Homiladorlik asoratlarining oldini olish uchun profilaktik tadbirlarni o‘tkazish; - Homiladorlik asoratlari va ekstragenital kasalliklarni erta aniqlash, zarur bo‘lganda shoshilinch yordam ko‘rsatish va homiladorlarga yordam ko‘rsatishning regionalizatsiyasini inobatga olgan xolda gospitalizatsiya qilish - “ Onalar maktabi”ni tashkil qilish va o‘tkazish; - Homiladorlarga onaning tibbiy pasportini to‘ldirish va unga zarur ma’lumotlar kiritishni o‘rgatish; - Sog‘liq uchun zarali vaziyatlar yuzaga kelganda o‘tkaziladigan tadbirlar rejasini muxokama qilish va ishlab chiqish; - Homiladorlarga yordam ko‘rsatishning regionalizatsiyasi prinsiplarini inobatga olgan holda tug‘ruqqa tayyorlargik tadbirlari rejasini ishlab chiqish, tug‘ruq o‘tkaziladigan joy ni aniqlash; - Tug‘ruqdan keyingi kontratsepsiyani amalga oshirgan xolda tug‘ruqdan keyingi 40 – 45 kun mobaynida tug‘ruqdan keyingi sifatli parvarishni amalga oshirish; - Homiladorlikka mutlaq moneligi mavjud bo‘lgan ayollarda yosh va 35 yoshdan ulug‘ ayollarda 3- 3,5 yildan kam bo‘lmagan intergenetik intervalga amal qilish uchun, homiladorlik yuzaga kelishi profilaktikasini o‘tkazish. - O’zR qonunchiligiga binoan ayollarni xuquqiy himoyalanishini ta’minlash. Mazkur keys birlamchi zveno sharoitidagi real vaziyatni ifodalaydi. Keysning ma’lumot manbalari: 1. Antenatal kuzatuv kartasi 2. Spravochnik Kaliforniyskogo Universiteta //. Akusherstvo pod red K.Nisvandera Tipologik belgilarga binoan keysning tavsifi Mazkur keys kabinetli kategoriyaga mansub, syujetli. U qisqa, tizimlashtirilgan. Bu – keys - topshiriq. Didaktik maqsadlari bo‘yicha keys treningli bo‘lib, QVP va ShVP sharoitidagi real vaziyatda fikrlashni kuchaytiradi. Keys qo‘llaniladigan predmetlar: Akusherlik va ginekologiya, UASh terapiya. 23 - Homiladorni hisobga olishda RW va OIVga skrining tekshiruvini ikki marotaba 1 trimestr va 30 haftalikda o‘tkazish; - Homiladorlik asoratlarining oldini olish uchun profilaktik tadbirlarni o‘tkazish; - Homiladorlik asoratlari va ekstragenital kasalliklarni erta aniqlash, zarur bo‘lganda shoshilinch yordam ko‘rsatish va homiladorlarga yordam ko‘rsatishning regionalizatsiyasini inobatga olgan xolda gospitalizatsiya qilish - “ Onalar maktabi”ni tashkil qilish va o‘tkazish; - Homiladorlarga onaning tibbiy pasportini to‘ldirish va unga zarur ma’lumotlar kiritishni o‘rgatish; - Sog‘liq uchun zarali vaziyatlar yuzaga kelganda o‘tkaziladigan tadbirlar rejasini muxokama qilish va ishlab chiqish; - Homiladorlarga yordam ko‘rsatishning regionalizatsiyasi prinsiplarini inobatga olgan holda tug‘ruqqa tayyorlargik tadbirlari rejasini ishlab chiqish, tug‘ruq o‘tkaziladigan joy ni aniqlash; - Tug‘ruqdan keyingi kontratsepsiyani amalga oshirgan xolda tug‘ruqdan keyingi 40 – 45 kun mobaynida tug‘ruqdan keyingi sifatli parvarishni amalga oshirish; - Homiladorlikka mutlaq moneligi mavjud bo‘lgan ayollarda yosh va 35 yoshdan ulug‘ ayollarda 3- 3,5 yildan kam bo‘lmagan intergenetik intervalga amal qilish uchun, homiladorlik yuzaga kelishi profilaktikasini o‘tkazish. - O’zR qonunchiligiga binoan ayollarni xuquqiy himoyalanishini ta’minlash. Mazkur keys birlamchi zveno sharoitidagi real vaziyatni ifodalaydi. Keysning ma’lumot manbalari: 1. Antenatal kuzatuv kartasi 2. Spravochnik Kaliforniyskogo Universiteta //. Akusherstvo pod red K.Nisvandera Tipologik belgilarga binoan keysning tavsifi Mazkur keys kabinetli kategoriyaga mansub, syujetli. U qisqa, tizimlashtirilgan. Bu – keys - topshiriq. Didaktik maqsadlari bo‘yicha keys treningli bo‘lib, QVP va ShVP sharoitidagi real vaziyatda fikrlashni kuchaytiradi. Keys qo‘llaniladigan predmetlar: Akusherlik va ginekologiya, UASh terapiya. 24 II VAZIYaT-KYeYS A. ismli 25 yoshli qayta homilador QVP vrachiga 2 oydan buyon hayzning to‘xtashi, ertalablari qusish va xolsizlikka shikoyat bilan murojat qildi. Ko‘zguda ko‘rilganda qin devori bachadon buyinchasi tsianotik. P.V. bachadon bo‘yni 2,5 sm uzunlikda, buyinoldi qismida yumshoqlashgan, bachadon tanasi AFV xolatida, 5-6 haftalik homiladorlikka mos kattalashgan. Nomrmal tonusda. Bachadon ortiqlari aniqlanmaydi. Ashralmalar tiniq shilliq. 30 haftalikda vrachga tashrif vaqtida shikoyatlari yo‘q. Ahvoli qoniqarli. BTB – 29 sm, QA-82 sm, bachadon normotonusda, og‘riqsiz, homila bo‘ylama joylashgan, old keluvchi qism boshchasi, chanoq kirishidan yuqorida, yurak urishi – ritmik, minutiga160 zarb. Xayot anamnezi:jinsiy xayotni 20 yoshdan boshlagan. Zavodda buxgalter bo‘lib ishlaydi. Zararli odatlari yo‘q. Akusherlik anamnezi: homiladorliklari – 1, 3 yil muqqadam muddatida tug‘ruq bilan yakunlangan, asoratsiz. • O’tkazgan kasalliklari – shamollash ; • Hayzi 13 yoshdan boshlangan, 20 yoshda turmush qurgan, birinchi turmushi. Oilaviy/ijtimoiy anamnez: oilali, bitta bolasi bor, eri oshpaz bo‘lib ishlaydi, chesmaydi, ichmaydi. Epid.anamnez Infeksion bemorlar bilan kontaktda bo‘lmagan. • Qon preparatlarini qabul qilmagan • In’eksion terapiyani inkor qiladi • Oxirgi 6 oy mobaynida ginekolog va stomatolog qabulida bo‘lmagan Fizikal ko‘rik: • Teri qoplammlari va shilliqlar toza, odatiy tusda. Xushi tiniq, xolati faol. • Pulsi bir maromda – minutiga 90 zarb, qoniqarli to‘lalikda va taranglikda, AQB 110/70mm.smb. ust.da, yurak auskultatsiyasi – normada, patologik shovqinlar eshitilmaydi, • Nafas buzilishlari yo‘q, auskultativ – o‘pkada o‘zgarishlar yo‘q. 24 II VAZIYaT-KYeYS A. ismli 25 yoshli qayta homilador QVP vrachiga 2 oydan buyon hayzning to‘xtashi, ertalablari qusish va xolsizlikka shikoyat bilan murojat qildi. Ko‘zguda ko‘rilganda qin devori bachadon buyinchasi tsianotik. P.V. bachadon bo‘yni 2,5 sm uzunlikda, buyinoldi qismida yumshoqlashgan, bachadon tanasi AFV xolatida, 5-6 haftalik homiladorlikka mos kattalashgan. Nomrmal tonusda. Bachadon ortiqlari aniqlanmaydi. Ashralmalar tiniq shilliq. 30 haftalikda vrachga tashrif vaqtida shikoyatlari yo‘q. Ahvoli qoniqarli. BTB – 29 sm, QA-82 sm, bachadon normotonusda, og‘riqsiz, homila bo‘ylama joylashgan, old keluvchi qism boshchasi, chanoq kirishidan yuqorida, yurak urishi – ritmik, minutiga160 zarb. Xayot anamnezi:jinsiy xayotni 20 yoshdan boshlagan. Zavodda buxgalter bo‘lib ishlaydi. Zararli odatlari yo‘q. Akusherlik anamnezi: homiladorliklari – 1, 3 yil muqqadam muddatida tug‘ruq bilan yakunlangan, asoratsiz. • O’tkazgan kasalliklari – shamollash ; • Hayzi 13 yoshdan boshlangan, 20 yoshda turmush qurgan, birinchi turmushi. Oilaviy/ijtimoiy anamnez: oilali, bitta bolasi bor, eri oshpaz bo‘lib ishlaydi, chesmaydi, ichmaydi. Epid.anamnez Infeksion bemorlar bilan kontaktda bo‘lmagan. • Qon preparatlarini qabul qilmagan • In’eksion terapiyani inkor qiladi • Oxirgi 6 oy mobaynida ginekolog va stomatolog qabulida bo‘lmagan Fizikal ko‘rik: • Teri qoplammlari va shilliqlar toza, odatiy tusda. Xushi tiniq, xolati faol. • Pulsi bir maromda – minutiga 90 zarb, qoniqarli to‘lalikda va taranglikda, AQB 110/70mm.smb. ust.da, yurak auskultatsiyasi – normada, patologik shovqinlar eshitilmaydi, • Nafas buzilishlari yo‘q, auskultativ – o‘pkada o‘zgarishlar yo‘q. 25 • Qorin yumshoq, palpatsiyada og‘riqsiz, jigar va taloq kattalashmagan. • Tukkullatish simptomi xar ikki tomondan manfiy. Ginekologik anamnez: • Oxirgi ikki oy mobaynida hayz kelmayotganligigi. • Ko‘zguda ko‘rilganda (Tashqi jinsiy a’zolar to‘g‘ri rivojlangan, tuklanish ayollarga xos. qin devori bachadon buyinchasi toza, ajralmalar tiniq shilliq). • Bimanual ko‘rik (bachadon buyni silindrik shaklda, qattiq, orqaga og‘gan, tashqi bo‘g‘iz -yopiq, bachadon bo‘yni ekskursiyasi og‘riqsiz, bachadon tanasi AFV xolatida, 5-6 hafta homiladorlikgacha kattalashgan, tekshirganda qo‘zg‘aluvchan, bo‘yinoldi qismi yumshagan. Bachadon ortiqlari, gumbazlar, paramatriy sohasi – o‘zgarishsiz, ajralmalar shilliqli, tiniq) QVPda o‘tkazilgan tekshiruvlar ko‘rsatadi: • UQA: Nv-112 g/l, Leykotsitlar -4.2 ming/ml, SOE -15 mm/sek • Umumiy siydik analizi normada • Homiladorlikka test musbat. Savol va topshiriqlar: 1. Homilador qabulini o‘tkazing 2. Tekshiruv va boshqaruv rejasini aniqlang 3. Oxirgi hayz bo‘yicha homiladorlik va tug‘ruq muddatini aniqlang 4. 30 haftalik muddatda homiladorni tekshiruvdan o‘tazing va tug‘ruqni boshqarish rejasini ishlab chiqing. Keys yechishga asoslangan o‘quv mashg‘ulotining texnologik kartasi Bosqichi va ish mazmuni Faoliyat O’qituvchi Talaba I bosqich. Keysga kirish Kirish so‘zi. Mavzuni, mashg‘ulotning bosh maqsadini e’lon qilish. Eshitadi Kerakli ma’lumotlarni yozib boradi 25 • Qorin yumshoq, palpatsiyada og‘riqsiz, jigar va taloq kattalashmagan. • Tukkullatish simptomi xar ikki tomondan manfiy. Ginekologik anamnez: • Oxirgi ikki oy mobaynida hayz kelmayotganligigi. • Ko‘zguda ko‘rilganda (Tashqi jinsiy a’zolar to‘g‘ri rivojlangan, tuklanish ayollarga xos. qin devori bachadon buyinchasi toza, ajralmalar tiniq shilliq). • Bimanual ko‘rik (bachadon buyni silindrik shaklda, qattiq, orqaga og‘gan, tashqi bo‘g‘iz -yopiq, bachadon bo‘yni ekskursiyasi og‘riqsiz, bachadon tanasi AFV xolatida, 5-6 hafta homiladorlikgacha kattalashgan, tekshirganda qo‘zg‘aluvchan, bo‘yinoldi qismi yumshagan. Bachadon ortiqlari, gumbazlar, paramatriy sohasi – o‘zgarishsiz, ajralmalar shilliqli, tiniq) QVPda o‘tkazilgan tekshiruvlar ko‘rsatadi: • UQA: Nv-112 g/l, Leykotsitlar -4.2 ming/ml, SOE -15 mm/sek • Umumiy siydik analizi normada • Homiladorlikka test musbat. Savol va topshiriqlar: 1. Homilador qabulini o‘tkazing 2. Tekshiruv va boshqaruv rejasini aniqlang 3. Oxirgi hayz bo‘yicha homiladorlik va tug‘ruq muddatini aniqlang 4. 30 haftalik muddatda homiladorni tekshiruvdan o‘tazing va tug‘ruqni boshqarish rejasini ishlab chiqing. Keys yechishga asoslangan o‘quv mashg‘ulotining texnologik kartasi Bosqichi va ish mazmuni Faoliyat O’qituvchi Talaba I bosqich. Keysga kirish Kirish so‘zi. Mavzuni, mashg‘ulotning bosh maqsadini e’lon qilish. Eshitadi Kerakli ma’lumotlarni yozib boradi 26 5 daqiqa II bosqich asosiy 20 daqiqa 30 daqiqa 20 daqiqa Keys bilan individual ishlash Talabalarni 2 guruhga ajratib, vaziyat/keysni guruhda birgalikda muhokama qilish, vaziyatni xal qilish va topshiriqni bajarish uchun rollarni taqsimlab olishni taklif qiladi. Keys masalalarini va topshiriqni bajarishda qanday qo‘shimcha manb’alardan foydalanish mumkinligiga aniqlik kiritadi (o‘quv qo‘llanma, uslubiy tavsiyanoma). Baxolash shkalasi bo‘lgan ekspert varaqalarini tarqatadi Guruhlarda ish boshlanganligini e’lon qiladi. Lozim bo‘lganda maslahat beradi, guruhlarda yechimni topishga yo‘l ko‘rsatadi. Guruhli ish prezentatsiyasi boshlanganligini e’lon qiladi Guruh a’zolarining, ekspert va maslahatchilarning chiqishini tashkil qiladi Diskussiya tashkilotchisi savollar beradi, replika tashlaydi, nazariy materialni eslatadi, yakunga izoh beradi, ayniqsa topshiriqni bajarish Keys materiali bilan tanishadi Bayon etilgan vaziyatni individual o‘qib ko‘radi va tanishadi. Keysni yechish uchun 2 guruhga ajralishadi (1 va 2 trimestrlar), rollarini taqsimlashadi. Individual muammoni birgalikda taxlil qilishadi, vaziyatning asosiy aspektlarini, asosiy muammo va uni xal qilish usullarini aniqlashadi, yechim natijalarini rasmiylash-tiradi. Vaziyat diagnostikasi va taxlili. Ish natijalari prezentatsiyasi bilan chiqish qiladi. (xar bir guruh 15 daqiqadan), savollarga javob berishadi. Muammoni xal qilish variantlarini ko‘rsatishadi Prezentatsiya tugagach optimal variantni tanlaydilar. Diskussiya 26 5 daqiqa II bosqich asosiy 20 daqiqa 30 daqiqa 20 daqiqa Keys bilan individual ishlash Talabalarni 2 guruhga ajratib, vaziyat/keysni guruhda birgalikda muhokama qilish, vaziyatni xal qilish va topshiriqni bajarish uchun rollarni taqsimlab olishni taklif qiladi. Keys masalalarini va topshiriqni bajarishda qanday qo‘shimcha manb’alardan foydalanish mumkinligiga aniqlik kiritadi (o‘quv qo‘llanma, uslubiy tavsiyanoma). Baxolash shkalasi bo‘lgan ekspert varaqalarini tarqatadi Guruhlarda ish boshlanganligini e’lon qiladi. Lozim bo‘lganda maslahat beradi, guruhlarda yechimni topishga yo‘l ko‘rsatadi. Guruhli ish prezentatsiyasi boshlanganligini e’lon qiladi Guruh a’zolarining, ekspert va maslahatchilarning chiqishini tashkil qiladi Diskussiya tashkilotchisi savollar beradi, replika tashlaydi, nazariy materialni eslatadi, yakunga izoh beradi, ayniqsa topshiriqni bajarish Keys materiali bilan tanishadi Bayon etilgan vaziyatni individual o‘qib ko‘radi va tanishadi. Keysni yechish uchun 2 guruhga ajralishadi (1 va 2 trimestrlar), rollarini taqsimlashadi. Individual muammoni birgalikda taxlil qilishadi, vaziyatning asosiy aspektlarini, asosiy muammo va uni xal qilish usullarini aniqlashadi, yechim natijalarini rasmiylash-tiradi. Vaziyat diagnostikasi va taxlili. Ish natijalari prezentatsiyasi bilan chiqish qiladi. (xar bir guruh 15 daqiqadan), savollarga javob berishadi. Muammoni xal qilish variantlarini ko‘rsatishadi Prezentatsiya tugagach optimal variantni tanlaydilar. Diskussiya 27 vaqtida qilingan hulosa, umumlashma-larga e’tiborni qaratadi III bosqich Mashg‘u- lotga yakun yasash. Taxlil va baholas h 20 daqiqa Yakunni umumlashtiradi. (Ilova №) Talabalarning o‘zini va bir- birlarini baholashini eshitadi. Guruhni tahlil qiladi va baholaydi. Ijobiy va salbiy tomonlarini ko‘rsatib o‘tadi. G’olib komandani belgilaydi. Baholarni jurnalga qo‘yadi. Mustaqqil ishlash uchun topshiriqlar beradi: ma’ruza matni, fiziologik homiladorlikni boshqarish bo‘yicha milliy klinik tavsiyanomalarni o‘qish keyingi kun uchun topshiriqlar beradi. O’zini va bir- birlarini baholashadi. Guruh a’zolari o‘zini va bir- birlarini baholashning yakunlarini e’lon qilishadi. Eshitadilar, mavzuni tanlaydilar, rol topshiriqlarini aniqlaydilar. Talabalar uchun uslubiy ko‘rsatmalar Keys – vaziyat: A. ismli 25 yoshli qayta homilador QVP vrachiga 2 oydan buyon hayzning to‘xtashi, ertalablari qusish va xolsizlikka shikoyat bilan murojat qildi. Ko‘zguda ko‘rilganda qin devori bachadon buyinchasi tsianotik. P.V. bachadon bo‘yni 2,5 sm uzunlikda, buyinoldi qismida yumshoqlashgan, bachadon tanasi AFV xolatida, 5-6 haftalik homiladorlikka mos kattalashgan. Nomrmal tonusda. Bachadon ortiqlari aniqlanmaydi. Ashralmalar tiniq shilliq. 30 haftalikda vrachga tashrif vaqtida shikoyatlari yo‘q. Ahvoli qoniqarli. BTB – 29 sm, QA-82 sm, bachadon normotonusda, og‘riqsiz, homila bo‘ylama joylashgan, old keluvchi qism boshchasi, chanoq kirishidan yuqorida, yurak urishi – ritmik, minutiga160 zarb. Xayot anamnezi:jinsiy xayotni 20 yoshdan boshlagan. Zavodda buxgalter bo‘lib ishlaydi. Zararli odatlari yo‘q. 27 vaqtida qilingan hulosa, umumlashma-larga e’tiborni qaratadi III bosqich Mashg‘u- lotga yakun yasash. Taxlil va baholas h 20 daqiqa Yakunni umumlashtiradi. (Ilova №) Talabalarning o‘zini va bir- birlarini baholashini eshitadi. Guruhni tahlil qiladi va baholaydi. Ijobiy va salbiy tomonlarini ko‘rsatib o‘tadi. G’olib komandani belgilaydi. Baholarni jurnalga qo‘yadi. Mustaqqil ishlash uchun topshiriqlar beradi: ma’ruza matni, fiziologik homiladorlikni boshqarish bo‘yicha milliy klinik tavsiyanomalarni o‘qish keyingi kun uchun topshiriqlar beradi. O’zini va bir- birlarini baholashadi. Guruh a’zolari o‘zini va bir- birlarini baholashning yakunlarini e’lon qilishadi. Eshitadilar, mavzuni tanlaydilar, rol topshiriqlarini aniqlaydilar. Talabalar uchun uslubiy ko‘rsatmalar Keys – vaziyat: A. ismli 25 yoshli qayta homilador QVP vrachiga 2 oydan buyon hayzning to‘xtashi, ertalablari qusish va xolsizlikka shikoyat bilan murojat qildi. Ko‘zguda ko‘rilganda qin devori bachadon buyinchasi tsianotik. P.V. bachadon bo‘yni 2,5 sm uzunlikda, buyinoldi qismida yumshoqlashgan, bachadon tanasi AFV xolatida, 5-6 haftalik homiladorlikka mos kattalashgan. Nomrmal tonusda. Bachadon ortiqlari aniqlanmaydi. Ashralmalar tiniq shilliq. 30 haftalikda vrachga tashrif vaqtida shikoyatlari yo‘q. Ahvoli qoniqarli. BTB – 29 sm, QA-82 sm, bachadon normotonusda, og‘riqsiz, homila bo‘ylama joylashgan, old keluvchi qism boshchasi, chanoq kirishidan yuqorida, yurak urishi – ritmik, minutiga160 zarb. Xayot anamnezi:jinsiy xayotni 20 yoshdan boshlagan. Zavodda buxgalter bo‘lib ishlaydi. Zararli odatlari yo‘q. 28 Akusherlik anamnezi: homiladorliklari – 1, 3 yil muqqadam muddatida tug‘ruq bilan yakunlangan, asoratsiz. • O’tkazgan kasalliklari – shamollash ; • Hayzi 13 yoshdan boshlangan, 20 yoshda turmush qurgan, birinchi turmushi. Oilaviy/ijtimoiy anamnez: oilali, bitta bolasi bor, eri oshpaz bo‘lib ishlaydi, chesmaydi, ichmaydi. Epid.anamnez Infeksion bemorlar bilan kontaktda bo‘lmagan. • Qon preparatlarini qabul qilmagan • In’eksion terapiyani inkor qiladi • Oxirgi 6 oy mobaynida ginekolog va stomatolog qabulida bo‘lmagan Fizikal ko‘rik: • Teri qoplammlari va shilliqlar toza, odatiy tusda. Xushi tiniq, xolati faol. • Pulsi bir maromda – minutiga 90 zarb, qoniqarli to‘lalikda va taranglikda, AQB 110/70mm.smb. ust.da, yurak auskultatsiyasi – normada, patologik shovqinlar eshitilmaydi, • Nafas buzilishlari yo‘q, auskultativ – o‘pkada o‘zgarishlar yo‘q. • Qorin yumshoq, palpatsiyada og‘riqsiz, jigar va taloq kattalashmagan. • Tukkullatish simptomi xar ikki tomondan manfiy. Ginekologik anamnez: • Oxirgi ikki oy mobaynida hayz kelmayotganligigi. • Ko‘zguda ko‘rilganda (Tashqi jinsiy a’zolar to‘g‘ri rivojlangan, tuklanish ayollarga xos. qin devori bachadon buyinchasi toza, ajralmalar tiniq shilliq). • Bimanual ko‘rik (bachadon buyni silindrik shaklda, qattiq, orqaga og‘gan, tashqi bo‘g‘iz -yopiq, bachadon bo‘yni ekskursiyasi og‘riqsiz, bachadon tanasi AFV xolatida, 5-6 hafta homiladorlikgacha kattalashgan, tekshirganda qo‘zg‘aluvchan, bo‘yinoldi qismi yumshagan. Bachadon ortiqlari, gumbazlar, paramatriy sohasi – o‘zgarishsiz, ajralmalar shilliqli, tiniq) QVPda o‘tkazilgan tekshiruvlar ko‘rsatadi: • UQA: Nv-112 g/l, Leykotsitlar -4.2 ming/ml, SOE -15 mm/sek 28 Akusherlik anamnezi: homiladorliklari – 1, 3 yil muqqadam muddatida tug‘ruq bilan yakunlangan, asoratsiz. • O’tkazgan kasalliklari – shamollash ; • Hayzi 13 yoshdan boshlangan, 20 yoshda turmush qurgan, birinchi turmushi. Oilaviy/ijtimoiy anamnez: oilali, bitta bolasi bor, eri oshpaz bo‘lib ishlaydi, chesmaydi, ichmaydi. Epid.anamnez Infeksion bemorlar bilan kontaktda bo‘lmagan. • Qon preparatlarini qabul qilmagan • In’eksion terapiyani inkor qiladi • Oxirgi 6 oy mobaynida ginekolog va stomatolog qabulida bo‘lmagan Fizikal ko‘rik: • Teri qoplammlari va shilliqlar toza, odatiy tusda. Xushi tiniq, xolati faol. • Pulsi bir maromda – minutiga 90 zarb, qoniqarli to‘lalikda va taranglikda, AQB 110/70mm.smb. ust.da, yurak auskultatsiyasi – normada, patologik shovqinlar eshitilmaydi, • Nafas buzilishlari yo‘q, auskultativ – o‘pkada o‘zgarishlar yo‘q. • Qorin yumshoq, palpatsiyada og‘riqsiz, jigar va taloq kattalashmagan. • Tukkullatish simptomi xar ikki tomondan manfiy. Ginekologik anamnez: • Oxirgi ikki oy mobaynida hayz kelmayotganligigi. • Ko‘zguda ko‘rilganda (Tashqi jinsiy a’zolar to‘g‘ri rivojlangan, tuklanish ayollarga xos. qin devori bachadon buyinchasi toza, ajralmalar tiniq shilliq). • Bimanual ko‘rik (bachadon buyni silindrik shaklda, qattiq, orqaga og‘gan, tashqi bo‘g‘iz -yopiq, bachadon bo‘yni ekskursiyasi og‘riqsiz, bachadon tanasi AFV xolatida, 5-6 hafta homiladorlikgacha kattalashgan, tekshirganda qo‘zg‘aluvchan, bo‘yinoldi qismi yumshagan. Bachadon ortiqlari, gumbazlar, paramatriy sohasi – o‘zgarishsiz, ajralmalar shilliqli, tiniq) QVPda o‘tkazilgan tekshiruvlar ko‘rsatadi: • UQA: Nv-112 g/l, Leykotsitlar -4.2 ming/ml, SOE -15 mm/sek 29 • Umumiy siydik analizi normada • Homiladorlikka test musbat. Savol va topshiriqlar: 5. Homilador qabulini o‘tkazing 6. Tekshiruv va boshqaruv rejasini aniqlang 7. Oxirgi hayz bo‘yicha homiladorlik va tug‘ruq muddatini aniqlang 8. 30 haftalik muddatda homiladorni tekshiruvdan o‘tazing va tug‘ruqni boshqarish rejasini ishlab chiqing. Talabalar uchun ko‘rsatma Ish bosqichlari Tavsiya va maslahatlar 1.Keys bilan tanishuv Dastlab keys bilan tanishing.  O’qiy turib vaziyatni darxol taxlil qilmang 2. Berilgan vaziyat bilan tanishuv Ma’lumotni yana bir bor o‘qib chiqing, muhim abzatslarni ajrating. Vaziyatni tavsiflashga xarakat qiling 3. Muammo va muammoosti muammo-si bilan tanishuv Muammo: Homilador, UASh xarakati rejasini ishlab chiqqan xolda 1 va 2 trimestrlarda vrach qabulini utkazish. 4. Vaziyat taxlili tashxisi Vaziyatni taxlil qilishda quyidagi savollarga javob bering: • Homiladorni qabul qilish tushunchasiga qaysi tadbirlar va muolajalar kiradi? • Sog‘lom homiladorni tekshirish va boshqarish rejasi qanday? • Homiladorlik va taxminiy tug‘ruq kuni muddatini aniqlang? 29 • Umumiy siydik analizi normada • Homiladorlikka test musbat. Savol va topshiriqlar: 5. Homilador qabulini o‘tkazing 6. Tekshiruv va boshqaruv rejasini aniqlang 7. Oxirgi hayz bo‘yicha homiladorlik va tug‘ruq muddatini aniqlang 8. 30 haftalik muddatda homiladorni tekshiruvdan o‘tazing va tug‘ruqni boshqarish rejasini ishlab chiqing. Talabalar uchun ko‘rsatma Ish bosqichlari Tavsiya va maslahatlar 1.Keys bilan tanishuv Dastlab keys bilan tanishing.  O’qiy turib vaziyatni darxol taxlil qilmang 2. Berilgan vaziyat bilan tanishuv Ma’lumotni yana bir bor o‘qib chiqing, muhim abzatslarni ajrating. Vaziyatni tavsiflashga xarakat qiling 3. Muammo va muammoosti muammo-si bilan tanishuv Muammo: Homilador, UASh xarakati rejasini ishlab chiqqan xolda 1 va 2 trimestrlarda vrach qabulini utkazish. 4. Vaziyat taxlili tashxisi Vaziyatni taxlil qilishda quyidagi savollarga javob bering: • Homiladorni qabul qilish tushunchasiga qaysi tadbirlar va muolajalar kiradi? • Sog‘lom homiladorni tekshirish va boshqarish rejasi qanday? • Homiladorlik va taxminiy tug‘ruq kuni muddatini aniqlang? 30 • Zarur amaliy ko‘nikmalarni bajaring?. 5. Tanlov va yechim usullari Mazkur muammoni yechish imkoni bulgan uslublarning hammasi 6. Muammoni ishlab chiqish va yechish Tashxis (diagnoz) qo‘ying, ShVP va QVP sharoitida muammoni xal qiling 10. Tavsiya etiladigan adabiyotlar: Asosiy A. Akusherstvo. Saveleva G.M. Moskva, Meditsina 2000 B. Akusherstvo. Rukovodstvo VOZ. V. Effektivnaya perinatalnaya pomoщ i uxod. Rukovodstvo VOZ. Kushimcha A. Profilaktika akusherskix oslojneniy v jenskoy konsultatsii i poliklinike, Djabbarova Yu.K., Paxomova J.Ye., Tashkent, 1994. M.X., Najmutdinova D.K., Abdusalyamov A.A., Tashkent, 2003 . B. Vedeniye beremennosti u zdorovыx jenщin, normalnыx rodov, poslerodovogo perioda i profilaktika oslojneniy, Agababyan L.R., Kattaxodjayeva V. Murray W. Enkin et al. A guide to effective care in pregnancy and childbirth. Third edition, Oxford University Press, 2000. G. Essential Antenatal, Perinatal and Postpartum Care. WHO, Copenhagen, 2002. D. Villar J, Bergsjo J. WHO Antenatal Care Randomized Trial: Manual for the Implementation of the New Model. Geneva, World Health Organization (WHO), 2002. 30 • Zarur amaliy ko‘nikmalarni bajaring?. 5. Tanlov va yechim usullari Mazkur muammoni yechish imkoni bulgan uslublarning hammasi 6. Muammoni ishlab chiqish va yechish Tashxis (diagnoz) qo‘ying, ShVP va QVP sharoitida muammoni xal qiling 10. Tavsiya etiladigan adabiyotlar: Asosiy A. Akusherstvo. Saveleva G.M. Moskva, Meditsina 2000 B. Akusherstvo. Rukovodstvo VOZ. V. Effektivnaya perinatalnaya pomoщ i uxod. Rukovodstvo VOZ. Kushimcha A. Profilaktika akusherskix oslojneniy v jenskoy konsultatsii i poliklinike, Djabbarova Yu.K., Paxomova J.Ye., Tashkent, 1994. M.X., Najmutdinova D.K., Abdusalyamov A.A., Tashkent, 2003 . B. Vedeniye beremennosti u zdorovыx jenщin, normalnыx rodov, poslerodovogo perioda i profilaktika oslojneniy, Agababyan L.R., Kattaxodjayeva V. Murray W. Enkin et al. A guide to effective care in pregnancy and childbirth. Third edition, Oxford University Press, 2000. G. Essential Antenatal, Perinatal and Postpartum Care. WHO, Copenhagen, 2002. D. Villar J, Bergsjo J. WHO Antenatal Care Randomized Trial: Manual for the Implementation of the New Model. Geneva, World Health Organization (WHO), 2002.