SUT TISHLARNING ANATOMIYASI: UMUMIY TASNIFI, TUZILISH XUSUSIYATLARI, CHIQISH VAQTI, XAR BIR TISHNING TUZILISHINING XUSUSIYATLARI, DOIMIY TISHLARDAN FARQLARI, RIVOJLANISH ANOMALIYALARI

Yuklangan vaqt

2024-10-27

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

3

Faytl hajmi

21,6 KB


SUT TISHLARNING ANATOMIYASI: UMUMIY TASNIFI, TUZILISH XUSUSIYATLARI, CHIQISH VAQTI, XAR BIR TISHNING TUZILISHINING XUSUSIYATLARI, DOIMIY TISHLARDAN FARQLARI, RIVOJLANISH ANOMALIYALARI Sut tishlaring xususiy anatomiyasi Sut tishlar - dentes decidua (dentes lactei) yoki vaqtincha tishlar (”decidua” so‘zning to‘g‘ri ma’nosi – tushishi, tushadigan). Xar bir jag‘da 10ta tish bor, ulardan: 4 ta kesuv tishlar, 2 ta qoziq tishlar, 4 ta katta oziq tishlar (molyar). Sut tishlar tarkibida kichik oziq tishlari va uchinchi katta oziq tishlari bo‘lmaydi. Sut tishlarining turlari, doimiy tish turlariga to‘g‘ri keladi va tuzilishi jihatidan umumiylikka ega, lekin xajmi ancha kichikroq bo‘ladi. Sut tishlarining toji bo‘rtib chiqqan, sferik shakliga ega. Sut tishlar doimiy tishlardan bo‘yin sohasidagi aniq ko‘rinadigan torayishi - belbog‘cha (cingulum) bilan farqlanadi. Sut tishlarining emal qavatida doimiy tishlarga nisbat ohaklanish jarayoni sust kechishi sababli emal yupqa va ko‘kimtir-oqish rangda bo‘ladi. Dentin miqdori ham 2 barobar kam, shuning uchun sut tishlarining pulpa bo‘shlig‘i va tish kanali ancha keng. Sut tishlarning doimiy tishlarga nisbatdan ildizlari kalta va ingichka. Ko‘p ildizli tishlarda ildizlar “ombirsimon” shaklida, chunki ostida joylashgan doimiy tishlarning kurtaklari ildizlararo masofani kengaytiradi (razdvigayut korni). Sut tishlarining periodont qavati doimiy tishlarga nisbat siyrak. SUT TISHLARNING ANATOMIYASI: UMUMIY TASNIFI, TUZILISH XUSUSIYATLARI, CHIQISH VAQTI, XAR BIR TISHNING TUZILISHINING XUSUSIYATLARI, DOIMIY TISHLARDAN FARQLARI, RIVOJLANISH ANOMALIYALARI Sut tishlaring xususiy anatomiyasi Sut tishlar - dentes decidua (dentes lactei) yoki vaqtincha tishlar (”decidua” so‘zning to‘g‘ri ma’nosi – tushishi, tushadigan). Xar bir jag‘da 10ta tish bor, ulardan: 4 ta kesuv tishlar, 2 ta qoziq tishlar, 4 ta katta oziq tishlar (molyar). Sut tishlar tarkibida kichik oziq tishlari va uchinchi katta oziq tishlari bo‘lmaydi. Sut tishlarining turlari, doimiy tish turlariga to‘g‘ri keladi va tuzilishi jihatidan umumiylikka ega, lekin xajmi ancha kichikroq bo‘ladi. Sut tishlarining toji bo‘rtib chiqqan, sferik shakliga ega. Sut tishlar doimiy tishlardan bo‘yin sohasidagi aniq ko‘rinadigan torayishi - belbog‘cha (cingulum) bilan farqlanadi. Sut tishlarining emal qavatida doimiy tishlarga nisbat ohaklanish jarayoni sust kechishi sababli emal yupqa va ko‘kimtir-oqish rangda bo‘ladi. Dentin miqdori ham 2 barobar kam, shuning uchun sut tishlarining pulpa bo‘shlig‘i va tish kanali ancha keng. Sut tishlarning doimiy tishlarga nisbatdan ildizlari kalta va ingichka. Ko‘p ildizli tishlarda ildizlar “ombirsimon” shaklida, chunki ostida joylashgan doimiy tishlarning kurtaklari ildizlararo masofani kengaytiradi (razdvigayut korni). Sut tishlarining periodont qavati doimiy tishlarga nisbat siyrak. Kesuvchi sut tishlari – doimiy tishlarga juda o‘xshash, ammo xajmi ancha kichikroq va toji kaltaroq. Tishlarning kesuv qirrasi tekis holda. YUqori jag‘ suyagining kesuvchi tishlari pastki jag‘ tishlari xajmidan kattaroq. Kesuvchi tishlardan eng kattasi yuqorgi medial kesuvchi tish xisoblanadi. Tish belgilari barcha kesuvchi tishlarda bilinmaydi. Ba’zi xolatlarda pastki sut kesuvchi tishlar o‘zaro yoki qoziq tishi bilan qo‘shilib ketishi mumkin. Qoziq sut tishlari – doimiy qoziq tishlarga o‘xshash, faqat toj qismining uchi o‘tkirroq bo‘ladi, kesuvchi dumbog‘i markazda joylashadi. Bu tishlarning ildizi uzun, konussimon shakliga ega. YUqorgi qoziq tish pastki tishga nisbat kattaroq. Katta oziq sut tishlar (molyarlar) doimiy molyar tishlardan farqlanadi, ayniqsa yuqorgi birinchi molyar. Bu tish doimiy molyar tishlarga emas, balki birinchi premolyar tishga o‘xshab ketadi. YUqori molyar sut tishlarining lunj (vestibulyar) yuzasida lunj do‘mboqlari yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Tish toj burchak va egrilik belgilari yaxshi farqlanadi. Tishlarning bo‘yin qismida tish belbog‘i qalinlashadi va bazal molyar dumbog‘ni, tuberculum molare hosil qiladi. YUqorgi katta oziq sut tishlarning chaynov yuzasi ko‘p do‘mboqli, ularni ajratib turuvchi egat chuqur va o‘rtada markaziy chuqurchaga o‘lanib ketgan. Ikkinchi yuqorgi molyar tishi birinchidan kattaroq bo‘ladi. YUqorgi sut molyar tishlarining 3ta ildizi bor: 2ta vestibulyar va 1ta tanglay. Pastki sut molyar tishlari o‘zaro o‘xshash emas. Birinchi pastki molyar tishning toj qismi asosida yaxshi rivojlangan belbog‘i va bazal dumbog‘i mavjud. CHaynov yuzasida 2-4 ta do‘mboqlari bo‘lishi mumkin, yon bolishlar chuqur o‘rta botig‘iga qo‘shilib ketishadi. Bu tishlarda lunj-mezial dumbog‘i yoki protokonid (cuspis mesiobuccalis) doimo yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Ikkinchi sut molyar tishi birinchi doimiy molyarga o‘xshab ketadi. Pastki sut molyar tishlari 2ta ildizli – mezial va distal. Mezial ildiz odatda ikkita kanalli. Sut tishlarining chiqish tartibi va muddati. Umuman olganda tishlar yorib chiqish jarayoni murakkab bo‘ladi. Bola organizmning bir qator kasalliklari (neyroendokrin, raxit, ichi ketishi va x.q) tishlarning chiqishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, ya’ni chiqish vaqti buziladi, orqaga suriladi. Kesuvchi sut tishlari – doimiy tishlarga juda o‘xshash, ammo xajmi ancha kichikroq va toji kaltaroq. Tishlarning kesuv qirrasi tekis holda. YUqori jag‘ suyagining kesuvchi tishlari pastki jag‘ tishlari xajmidan kattaroq. Kesuvchi tishlardan eng kattasi yuqorgi medial kesuvchi tish xisoblanadi. Tish belgilari barcha kesuvchi tishlarda bilinmaydi. Ba’zi xolatlarda pastki sut kesuvchi tishlar o‘zaro yoki qoziq tishi bilan qo‘shilib ketishi mumkin. Qoziq sut tishlari – doimiy qoziq tishlarga o‘xshash, faqat toj qismining uchi o‘tkirroq bo‘ladi, kesuvchi dumbog‘i markazda joylashadi. Bu tishlarning ildizi uzun, konussimon shakliga ega. YUqorgi qoziq tish pastki tishga nisbat kattaroq. Katta oziq sut tishlar (molyarlar) doimiy molyar tishlardan farqlanadi, ayniqsa yuqorgi birinchi molyar. Bu tish doimiy molyar tishlarga emas, balki birinchi premolyar tishga o‘xshab ketadi. YUqori molyar sut tishlarining lunj (vestibulyar) yuzasida lunj do‘mboqlari yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Tish toj burchak va egrilik belgilari yaxshi farqlanadi. Tishlarning bo‘yin qismida tish belbog‘i qalinlashadi va bazal molyar dumbog‘ni, tuberculum molare hosil qiladi. YUqorgi katta oziq sut tishlarning chaynov yuzasi ko‘p do‘mboqli, ularni ajratib turuvchi egat chuqur va o‘rtada markaziy chuqurchaga o‘lanib ketgan. Ikkinchi yuqorgi molyar tishi birinchidan kattaroq bo‘ladi. YUqorgi sut molyar tishlarining 3ta ildizi bor: 2ta vestibulyar va 1ta tanglay. Pastki sut molyar tishlari o‘zaro o‘xshash emas. Birinchi pastki molyar tishning toj qismi asosida yaxshi rivojlangan belbog‘i va bazal dumbog‘i mavjud. CHaynov yuzasida 2-4 ta do‘mboqlari bo‘lishi mumkin, yon bolishlar chuqur o‘rta botig‘iga qo‘shilib ketishadi. Bu tishlarda lunj-mezial dumbog‘i yoki protokonid (cuspis mesiobuccalis) doimo yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Ikkinchi sut molyar tishi birinchi doimiy molyarga o‘xshab ketadi. Pastki sut molyar tishlari 2ta ildizli – mezial va distal. Mezial ildiz odatda ikkita kanalli. Sut tishlarining chiqish tartibi va muddati. Umuman olganda tishlar yorib chiqish jarayoni murakkab bo‘ladi. Bola organizmning bir qator kasalliklari (neyroendokrin, raxit, ichi ketishi va x.q) tishlarning chiqishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, ya’ni chiqish vaqti buziladi, orqaga suriladi. Odatda tishlarning chiqishi pastki jag‘dan boshlanadi. Tishlar simmetrik va juft xolatda 2 oy interval bilan yorib chiqadi. Birinchi bo‘lib medial kesuv tishlari - 6-8 oylarda, lateral kesuv tishlari – 8-12oylarda, birinchi katta oziq tishlar - 12-16 oylarda, qoziq tishlar - 16-20 oylarda, ikkinchi katta oziq tishlar- 20-30 oylarda chiqadi. Bolalarning 6-7 yoshidan boshlab asta-sekin sut tishlar doimiy tishlar bilan almashinadi. SHu davrda doimiy tish kurtaklariga yaqin joylashgan sut tishlarining ildizi asta-sekin so‘riladi, hamda sut tishlar orasida fiziologik diastema va tremalar paydo bo‘ladi. Bunday xolat jag‘ suyaklari va doimiy tishlarning normal taraqqiy etishi dalolatdir. Sut tishlarining chiqish jarayoni buzilsa xar xil anomaliyalarni ko‘rish mumkin. Eng ko‘p xolatlarda retensiya – kech chiqishi yoki yorib chiqmasligi xolatlari uchraydi.. Bu xolatda ko‘pincha tish toji kalta bo‘ladi, ildizi tish alveolasi bilan qo‘shilib ketadi (ankiloz). Bundan tashqari sut tishlarning vaqtdan oldin chiqishi kuzatiladi, bu anomaliya jag‘ suyaklarining noto‘g‘ri rivojlanishiga olib keladi. Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 1. Baxadirov F.N. «Odam anatomiyasi». - 2005, 2006 yil. Toshkent. 2. Sapin M. R. Anatomiya cheloveka. - 1998. 3. Richard L.Drake, et alt. Gray`s Anatomy for students (third edition), ELSEVIER 2014, 1161 p. 4. Anatomy of the Human Body. University of Washington. Seattle. 2004. 5. Xalkaro anatomik terminologiya eponimlar bilan. –Toshkent. 2011. 6. U. G‘ofurov.Tishlarning anatomiyasi.- o‘quv qo‘llanma, Toshkent, 2015. Odatda tishlarning chiqishi pastki jag‘dan boshlanadi. Tishlar simmetrik va juft xolatda 2 oy interval bilan yorib chiqadi. Birinchi bo‘lib medial kesuv tishlari - 6-8 oylarda, lateral kesuv tishlari – 8-12oylarda, birinchi katta oziq tishlar - 12-16 oylarda, qoziq tishlar - 16-20 oylarda, ikkinchi katta oziq tishlar- 20-30 oylarda chiqadi. Bolalarning 6-7 yoshidan boshlab asta-sekin sut tishlar doimiy tishlar bilan almashinadi. SHu davrda doimiy tish kurtaklariga yaqin joylashgan sut tishlarining ildizi asta-sekin so‘riladi, hamda sut tishlar orasida fiziologik diastema va tremalar paydo bo‘ladi. Bunday xolat jag‘ suyaklari va doimiy tishlarning normal taraqqiy etishi dalolatdir. Sut tishlarining chiqish jarayoni buzilsa xar xil anomaliyalarni ko‘rish mumkin. Eng ko‘p xolatlarda retensiya – kech chiqishi yoki yorib chiqmasligi xolatlari uchraydi.. Bu xolatda ko‘pincha tish toji kalta bo‘ladi, ildizi tish alveolasi bilan qo‘shilib ketadi (ankiloz). Bundan tashqari sut tishlarning vaqtdan oldin chiqishi kuzatiladi, bu anomaliya jag‘ suyaklarining noto‘g‘ri rivojlanishiga olib keladi. Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 1. Baxadirov F.N. «Odam anatomiyasi». - 2005, 2006 yil. Toshkent. 2. Sapin M. R. Anatomiya cheloveka. - 1998. 3. Richard L.Drake, et alt. Gray`s Anatomy for students (third edition), ELSEVIER 2014, 1161 p. 4. Anatomy of the Human Body. University of Washington. Seattle. 2004. 5. Xalkaro anatomik terminologiya eponimlar bilan. –Toshkent. 2011. 6. U. G‘ofurov.Tishlarning anatomiyasi.- o‘quv qo‘llanma, Toshkent, 2015.