Tabiiy suvlarning minerallashuvi bo‘yicha tasniflari

Yuklangan vaqt

2024-12-31

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

4

Faytl hajmi

27,9 KB


Tabiiy suvlarning minerallashuvi bo‘yicha tasniflari Mavzuning asosiy maqsadi o‘quvchilarni tabiiy suvlarni minerallashuv darajasi bo‘yicha tasniflari bilan tanishtirishga qaratilgan. Reja: 1. Tabiiy suvlarni minerallashuv darajasi bo‘yicha tasniflash masalalari; 2. Tabiiy suvlarni minerallashuvi bo‘yicha V.I Vernadskiy tasnifi; 3. A.M. Ovchinnikov tasnifi; 4. M.S.Gurevich va N.I.Tolstixinlar tasnifi; 5. I.K.Zaysev tasnifi; 6. Tabiiy suvlarning minerallashuv darajasini aniqlash va uni rasmiylashtirish; Suvda erigan moddalar miqdori uning minerallashuv darajasini belgilaydi. Bu miqdor umumiy minerallashuv, quruq qoldiq yoki zichlik qo‘rinishida ifodalanadi. Suvning umumiy minerallashuv darajasi undagi mineral moddalar yig‘indisini kimyoviy tahlil qilish orqali aniqlanadi. Minerallarning quruq qoldig‘i esa suvni bug‘latib yuborish, shundan so‘ng qolgan cho‘kmani quritish va uni tortish yo‘li bilan aniqlanadi. Har ikki kattalik, ya’ni umumiy minerallashuv va quruq qoldiq chuchuk yoki sho‘rroq suvlarda mg/l, g/l da, o‘ta sho‘r suvlarda esa g/l yoki promillar (‰) da ifodalanadi. Hozirgi kunda tadqiqotchilar orasida tabiiy suvlarni minerallashuv darajasi bo‘yicha guruhlash, ya’ni tasniflash tamoyillari haqida yagona fikr yo‘q. Ayrim tadqiqotchilar suvning minerallashuv darajasining chegara qiymatlarini nazariy yondashuv asosida belgilaydilar. Boshqalari esa ularni guruhlashda regional tadqiqotlar natijalariga yoki suvdan amaliy maqsadlarda foydalanish yo‘nalishlariga tayanadilar. Lekin, ushbu tasniflarning aksariyat qismida chuchuk suv uchun minerallashuvning chegara qiymati 1 g/l ga teng deb olingan. Tabiiy suvlarning minerallashuvi bo‘yicha tasniflari Mavzuning asosiy maqsadi o‘quvchilarni tabiiy suvlarni minerallashuv darajasi bo‘yicha tasniflari bilan tanishtirishga qaratilgan. Reja: 1. Tabiiy suvlarni minerallashuv darajasi bo‘yicha tasniflash masalalari; 2. Tabiiy suvlarni minerallashuvi bo‘yicha V.I Vernadskiy tasnifi; 3. A.M. Ovchinnikov tasnifi; 4. M.S.Gurevich va N.I.Tolstixinlar tasnifi; 5. I.K.Zaysev tasnifi; 6. Tabiiy suvlarning minerallashuv darajasini aniqlash va uni rasmiylashtirish; Suvda erigan moddalar miqdori uning minerallashuv darajasini belgilaydi. Bu miqdor umumiy minerallashuv, quruq qoldiq yoki zichlik qo‘rinishida ifodalanadi. Suvning umumiy minerallashuv darajasi undagi mineral moddalar yig‘indisini kimyoviy tahlil qilish orqali aniqlanadi. Minerallarning quruq qoldig‘i esa suvni bug‘latib yuborish, shundan so‘ng qolgan cho‘kmani quritish va uni tortish yo‘li bilan aniqlanadi. Har ikki kattalik, ya’ni umumiy minerallashuv va quruq qoldiq chuchuk yoki sho‘rroq suvlarda mg/l, g/l da, o‘ta sho‘r suvlarda esa g/l yoki promillar (‰) da ifodalanadi. Hozirgi kunda tadqiqotchilar orasida tabiiy suvlarni minerallashuv darajasi bo‘yicha guruhlash, ya’ni tasniflash tamoyillari haqida yagona fikr yo‘q. Ayrim tadqiqotchilar suvning minerallashuv darajasining chegara qiymatlarini nazariy yondashuv asosida belgilaydilar. Boshqalari esa ularni guruhlashda regional tadqiqotlar natijalariga yoki suvdan amaliy maqsadlarda foydalanish yo‘nalishlariga tayanadilar. Lekin, ushbu tasniflarning aksariyat qismida chuchuk suv uchun minerallashuvning chegara qiymati 1 g/l ga teng deb olingan. Quyidagi 1.5-jadvalda tabiiy suvlarning minerallashuv darajasi bo‘yicha turli olimlar tomonidan taklif etilgan tasniflari keltirilgan. Ko‘rinib turibdiki, ularning ko‘pchiligida tabiiy suvlar minerallashuv darajasi bo‘yicha chuchuk, sho‘rroq, sho‘r va o‘ta sho‘r turlarga bo‘linadi. 1.5-jadval Tabiiy suvlarning minerallashuv darajasi bo‘yicha tasniflari Tasnif muallifi Suvlar Minerallashuv darajasi g/l ‰ Vernadskiy V.I. (1933-1936) CHuchuk SHo‘rroq SHo‘r O‘ta sho‘r <1,0 1,0-10,0 10,0-50,0 >50,0 Ovchinnikov A.M. (1954) Juda chuchuk CHuchuk Toza SHo‘rroq SHo‘r Juda sho‘r <0,2 0,2-0,5 0,5-1,0 1,0-3,0 3,0-10,0 10,0-35,0 Gurevich M.S., Tolstixin N.I. (1961) O‘ta chuchuk <0,01 CHuchuk: a) o‘ta chuchuk b) juda chuchuk v) chuchukligi me’yorda g) chuchukroq 0,01-1,0 0,01-0,03 0,03-0,1 0,1-0,5 0,5-1,0 SHo‘rroq: a) kuchsiz sho‘rroq b) kuchli sho‘rroq 1,0-10,0 1,0-3,5 3,5-10,0 SHo‘r: a) kuchsiz sho‘r 10,0-50,0 10,0-35,0 Quyidagi 1.5-jadvalda tabiiy suvlarning minerallashuv darajasi bo‘yicha turli olimlar tomonidan taklif etilgan tasniflari keltirilgan. Ko‘rinib turibdiki, ularning ko‘pchiligida tabiiy suvlar minerallashuv darajasi bo‘yicha chuchuk, sho‘rroq, sho‘r va o‘ta sho‘r turlarga bo‘linadi. 1.5-jadval Tabiiy suvlarning minerallashuv darajasi bo‘yicha tasniflari Tasnif muallifi Suvlar Minerallashuv darajasi g/l ‰ Vernadskiy V.I. (1933-1936) CHuchuk SHo‘rroq SHo‘r O‘ta sho‘r <1,0 1,0-10,0 10,0-50,0 >50,0 Ovchinnikov A.M. (1954) Juda chuchuk CHuchuk Toza SHo‘rroq SHo‘r Juda sho‘r <0,2 0,2-0,5 0,5-1,0 1,0-3,0 3,0-10,0 10,0-35,0 Gurevich M.S., Tolstixin N.I. (1961) O‘ta chuchuk <0,01 CHuchuk: a) o‘ta chuchuk b) juda chuchuk v) chuchukligi me’yorda g) chuchukroq 0,01-1,0 0,01-0,03 0,03-0,1 0,1-0,5 0,5-1,0 SHo‘rroq: a) kuchsiz sho‘rroq b) kuchli sho‘rroq 1,0-10,0 1,0-3,5 3,5-10,0 SHo‘r: a) kuchsiz sho‘r 10,0-50,0 10,0-35,0 b) kuchli sho‘r 35,0-50,0 O‘ta sho‘r: a) kuchsiz b) kuchli v) juda kuchli g) o‘ta kuchli >50,0 50,0-100,0 100,0-270,0 270,0-350 >350,0 Zaysev I.K. (1972) CHuchuk: a) juda chuchuk b) o‘rtacha chuchuk v) chuchukroq <1,0 <1,0 <0,1 0,1-0,5 0,5-1,0 SHo‘r: a) sho‘rroq b) kam sho‘r v) kuchli sho‘r 1,0-36,0 1,0-35,0 1,0-3,0 3,0-10,0 10,0-35,0 O‘ta sho‘r: a) juda kuchsiz b) kuchsiz v) kuchli g) juda kuchli d) o‘ta kuchli >36,0 36,0-75,0 75,0-150,0 150,0-320,0 >320,0 >35,0 35,0-70,0 70,0-140,0 140,0-270,0 270,0-350,0 >350,0 Tabiiy suvlarning minerallashuv darajasini aniqlashda avval suvdan namuna olinadi va u tahlil qilinadi. Tahlil natijalari jadvalda aks ettiriladi. Ushbu jadvalda quyidagi ma’lumotlar keltirilishi lozim: 1) namuna olingan suv ob’ekti va uning joylashgan o‘rni; 2) namuna olingan sana (yil, oy, kun); 3) kimyoviy tahlil natijalari. Suvdan olingan namunaning tahlili natijalari uch xil shaklda taqdim etiladi: 1 litr suvda milligram hisobidagi erigan modda (mg/l); moddaning millimol ekvivalent miqdori (mg ekv/l); moddaning foizli ekvivalent miqdori (%-ekv) ko‘rinishlarida. Sinov savollari va topshiriqlar: b) kuchli sho‘r 35,0-50,0 O‘ta sho‘r: a) kuchsiz b) kuchli v) juda kuchli g) o‘ta kuchli >50,0 50,0-100,0 100,0-270,0 270,0-350 >350,0 Zaysev I.K. (1972) CHuchuk: a) juda chuchuk b) o‘rtacha chuchuk v) chuchukroq <1,0 <1,0 <0,1 0,1-0,5 0,5-1,0 SHo‘r: a) sho‘rroq b) kam sho‘r v) kuchli sho‘r 1,0-36,0 1,0-35,0 1,0-3,0 3,0-10,0 10,0-35,0 O‘ta sho‘r: a) juda kuchsiz b) kuchsiz v) kuchli g) juda kuchli d) o‘ta kuchli >36,0 36,0-75,0 75,0-150,0 150,0-320,0 >320,0 >35,0 35,0-70,0 70,0-140,0 140,0-270,0 270,0-350,0 >350,0 Tabiiy suvlarning minerallashuv darajasini aniqlashda avval suvdan namuna olinadi va u tahlil qilinadi. Tahlil natijalari jadvalda aks ettiriladi. Ushbu jadvalda quyidagi ma’lumotlar keltirilishi lozim: 1) namuna olingan suv ob’ekti va uning joylashgan o‘rni; 2) namuna olingan sana (yil, oy, kun); 3) kimyoviy tahlil natijalari. Suvdan olingan namunaning tahlili natijalari uch xil shaklda taqdim etiladi: 1 litr suvda milligram hisobidagi erigan modda (mg/l); moddaning millimol ekvivalent miqdori (mg ekv/l); moddaning foizli ekvivalent miqdori (%-ekv) ko‘rinishlarida. Sinov savollari va topshiriqlar: 1. Tabiiy suvlarni minerallashuv darajasi bo‘yicha tasniflashning ahamiyati nimalarda aks etadi? 2. Tabiiy suvlarni minerallashuvi bo‘yicha V.I Vernadskiy tasnifida ajratilgan guruhlarni bilasizmi? 3. Tabiiy suvlarni minerallashuvi bo‘yicha A.M. Ovchinnikov tasnifining boshqalardan farqi nimada?; 4. Minerallashuv darajasi bo‘yicha M.S.Gurevich va N.I.Tolstixinlar birgalikda taklif etgan tasnifning mohiyatini izohlab bering.; 5. Tabiiy suvlarni minerallashuvi bo‘yicha I.K.Zaysev tasnifi qanday ustinliklarga ega? 6. Tabiiy suvlarning minerallashuv darajasini aniqlash va rasmiylashtirish tamoyillarini bilasizmi? 1. Tabiiy suvlarni minerallashuv darajasi bo‘yicha tasniflashning ahamiyati nimalarda aks etadi? 2. Tabiiy suvlarni minerallashuvi bo‘yicha V.I Vernadskiy tasnifida ajratilgan guruhlarni bilasizmi? 3. Tabiiy suvlarni minerallashuvi bo‘yicha A.M. Ovchinnikov tasnifining boshqalardan farqi nimada?; 4. Minerallashuv darajasi bo‘yicha M.S.Gurevich va N.I.Tolstixinlar birgalikda taklif etgan tasnifning mohiyatini izohlab bering.; 5. Tabiiy suvlarni minerallashuvi bo‘yicha I.K.Zaysev tasnifi qanday ustinliklarga ega? 6. Tabiiy suvlarning minerallashuv darajasini aniqlash va rasmiylashtirish tamoyillarini bilasizmi?