Texnologiya ta’limining shakl va metodlari (Boshlang‘ich sinflarda texnologiya faning shakl va usullari)

Yuklangan vaqt

2025-01-26

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

8

Faytl hajmi

21,3 KB


Texnologiya ta’limining shakl va metodlari Reja: 1. Boshlang‘ich sinflarda texnologiya faning shakl va usullari 2. Metod tushunchalari, uning turlari 3. Ertak qahramonlarining modulli origamisini yasash Mavzuga oid tayanch tushunchalar: Boshlang`ich sinfda mehnat shakl va usullari, metod, metod turlari, boshlang`ich sinfda mehnatga o`rgatish metodlari, o`quv bilish faoliyatini tashkil qilish metodi, metodlararo bog`liqlik, o`quvchilarni mustaqil ishlarga o`rgatish, didaktik ko`rgazmalar yasash metodlari. Ilmiy-texnik tafakkurning borgan sari o’sishi va yoshlarning fan-texnikaning jo’shqin rivojlanishida faol ishtirok etishlari faqat ta’lim mazmunini emas, balki o’qitish jarayonining usul va shaklini to’g’ri tashkil etilishini, o’qishga qiziqishni, ijodiy qobiliyatni, egallangan bilimlarni amalda ijodiy qo’llay bilishni rivojlantirish maqsadlarida yanada takomillashtirishni ham talab qiladi. “Bu esa maktab zimmasiga yoshlarda ijodga ehtiyoj uyg`otish, ijodiy qobiliyatlar, har qanday faoliyatga ijodiy yondashish asoslarini tarkib toptirish, ijodiy masalalarni mustaqil hal etishga o’rgatish vazifasini yuklaydi”. Mazkur shakllar o’quvchilarda mehnatning : 1. Qоg`оz vа kаrtоn bilаn ishlаsh; 2. Gаzlаmа bilаn ishlаsh; 3. Turli mаtеriаllar bilаn ishlаsh; 4. Tехnik mоdеllаshtirish; 5. Qishlоq хo`jаligi mеhnаti turlari bo’yicha bilim, malaka va ko’nikma hosil qilishga da’vat etadi Texnologiya ta’limining shakl va metodlari Reja: 1. Boshlang‘ich sinflarda texnologiya faning shakl va usullari 2. Metod tushunchalari, uning turlari 3. Ertak qahramonlarining modulli origamisini yasash Mavzuga oid tayanch tushunchalar: Boshlang`ich sinfda mehnat shakl va usullari, metod, metod turlari, boshlang`ich sinfda mehnatga o`rgatish metodlari, o`quv bilish faoliyatini tashkil qilish metodi, metodlararo bog`liqlik, o`quvchilarni mustaqil ishlarga o`rgatish, didaktik ko`rgazmalar yasash metodlari. Ilmiy-texnik tafakkurning borgan sari o’sishi va yoshlarning fan-texnikaning jo’shqin rivojlanishida faol ishtirok etishlari faqat ta’lim mazmunini emas, balki o’qitish jarayonining usul va shaklini to’g’ri tashkil etilishini, o’qishga qiziqishni, ijodiy qobiliyatni, egallangan bilimlarni amalda ijodiy qo’llay bilishni rivojlantirish maqsadlarida yanada takomillashtirishni ham talab qiladi. “Bu esa maktab zimmasiga yoshlarda ijodga ehtiyoj uyg`otish, ijodiy qobiliyatlar, har qanday faoliyatga ijodiy yondashish asoslarini tarkib toptirish, ijodiy masalalarni mustaqil hal etishga o’rgatish vazifasini yuklaydi”. Mazkur shakllar o’quvchilarda mehnatning : 1. Qоg`оz vа kаrtоn bilаn ishlаsh; 2. Gаzlаmа bilаn ishlаsh; 3. Turli mаtеriаllar bilаn ishlаsh; 4. Tехnik mоdеllаshtirish; 5. Qishlоq хo`jаligi mеhnаti turlari bo’yicha bilim, malaka va ko’nikma hosil qilishga da’vat etadi Boshlang’ich sinflarda texnologiya fanini amalga oshirib borishda boshqa predmetlarni o’rgatishda bo’lganidek, o’qitishning xilma-xil metodlari qo’llanilib, o’qitishning xilma-xil metodlari qo’llanilib, o’quvchilarning texnologiyaga bo’lgan qiziquvchanligini va ziyrakligini oshirib boradi. Ma’lum mavzu doirasadagi bilimlarini amalga qo’llay olish usullarini o’rgatadi. O’qitish metodi qisqa vaqt mobaynida o’quvchilarga ko’proq bilim berishni o’ziga maqsad qilib oladi. O’qitish metodlari bilimlarning shunday darajada egallanishiga xizmat qiishi kerakki, unda o’quvchilar o’qituvchining berayotgan ko’rsatmalari asosida o’zlarining ijodkorliklari, fantaziyalarini ishlata olish, olingan bilimlarini shu ko’rsatmalar asosida amalda ochib bera olishi kerak. Albattaki, har bir metodni o’z o’rnida qo’llash kerak, oddiy chizma chizishni butun sinfga barobar o’rgatishda frontal, amaliy ish bajarishda yakka shakldan foydalaniladi. Bitta darsning o’zida o’qitishning turli usullari qo’llanishi mumkin. O`qituvchining intilishi, xatti-harakati darsda o’quvchilarning diqqat-e’tiborlari susaymasligiga, fikrlarining jamlangan bo’lishiga, ularning charchamasliklari va zerikmasliklariga yo’llangan bo’lishi kerak. Didaktik jarayon tuzilmasiga ko’ra ta’lim metodlari 3 guruhga bo’linadi: 1. O’quv-bilish faoliyatini tashkil etish va bajarish metodlari; 2. O’quv- bilish faoliyatini rag’batlantirish va motivlash metodlari; 3. Nazorat va o’z-o’zini nazorat (boshqarish) qilish metodlari. Bilimlarni yetkazish shakliga ko’ra:  Og’zaki bayon qilish metodlari  Ko’rgazmali metodlar  Amaliy metodlar  Og’zaki metod: Ta’lim metodlari tizimida muhim o’rin  tutadigan metod bo’lib, o’zi ham quyidagi turlarga bo’linadi:  hikoya  suhbat  tushuntirish  ma’ruza Ko’rgazmali metod: samarali metodlardan biri hisoblanib, zamonaviy ta’limning asosini tashkil etadi. Boshlang’ich sinflarda texnologiya fanini amalga oshirib borishda boshqa predmetlarni o’rgatishda bo’lganidek, o’qitishning xilma-xil metodlari qo’llanilib, o’qitishning xilma-xil metodlari qo’llanilib, o’quvchilarning texnologiyaga bo’lgan qiziquvchanligini va ziyrakligini oshirib boradi. Ma’lum mavzu doirasadagi bilimlarini amalga qo’llay olish usullarini o’rgatadi. O’qitish metodi qisqa vaqt mobaynida o’quvchilarga ko’proq bilim berishni o’ziga maqsad qilib oladi. O’qitish metodlari bilimlarning shunday darajada egallanishiga xizmat qiishi kerakki, unda o’quvchilar o’qituvchining berayotgan ko’rsatmalari asosida o’zlarining ijodkorliklari, fantaziyalarini ishlata olish, olingan bilimlarini shu ko’rsatmalar asosida amalda ochib bera olishi kerak. Albattaki, har bir metodni o’z o’rnida qo’llash kerak, oddiy chizma chizishni butun sinfga barobar o’rgatishda frontal, amaliy ish bajarishda yakka shakldan foydalaniladi. Bitta darsning o’zida o’qitishning turli usullari qo’llanishi mumkin. O`qituvchining intilishi, xatti-harakati darsda o’quvchilarning diqqat-e’tiborlari susaymasligiga, fikrlarining jamlangan bo’lishiga, ularning charchamasliklari va zerikmasliklariga yo’llangan bo’lishi kerak. Didaktik jarayon tuzilmasiga ko’ra ta’lim metodlari 3 guruhga bo’linadi: 1. O’quv-bilish faoliyatini tashkil etish va bajarish metodlari; 2. O’quv- bilish faoliyatini rag’batlantirish va motivlash metodlari; 3. Nazorat va o’z-o’zini nazorat (boshqarish) qilish metodlari. Bilimlarni yetkazish shakliga ko’ra:  Og’zaki bayon qilish metodlari  Ko’rgazmali metodlar  Amaliy metodlar  Og’zaki metod: Ta’lim metodlari tizimida muhim o’rin  tutadigan metod bo’lib, o’zi ham quyidagi turlarga bo’linadi:  hikoya  suhbat  tushuntirish  ma’ruza Ko’rgazmali metod: samarali metodlardan biri hisoblanib, zamonaviy ta’limning asosini tashkil etadi. Ko’rgazmali metod 5 turga bo’linadi:  Namoyish  Tasvirlash  Sayohat  Kino  Grafik ishlar Amaliy ishlar metodi: Nazariy bilimlarimizni amalda tatbiq etish uchun eng zarur metod hisoblanadi.  Mashq  Laboratoriya  Amaliy ishlar Og`zaki bayon qilish metodi ikki formada mavjud bo’lishi mumkin: 1. Monologik bayon qilish, bunda faqat o’qituvchi gapiradi, o’quvchilar esa uning nutqini idrok etib, anglab oladilar. Qo’l mehnati darslarida tushuntirish va hikoya qilish, instruktaj ko’rinishida bo’ladi. 2. Dialogik bayon bo’lib bu o’qituvchi va o’quvchilarning o’zaro suhbatidir. Hikoya qilish – bu programma materialini jonli va obrazli bayon qilishdir. Bu holda yangi bilimni o’qituvchining o’zi beradi. Ba’zan suhbat davomida o’quvchilar tushuntirilayotgan narsalarni qanchalik o’zlashtirayotganliklarini aniqlash maqsadida ularga savollar bilanmurojaat etish maqsadga muvofiqdir. Hikoya agarda bajarilgan ishlar, natural namunalar, rasmlar, fotosuratlar va shu kabilarni ko’rsatib qilinsa, anchagina tushunarliroq bo’ladi. Bu o’rinda tushuntirayotganingda – ko’rsat, ko’rsat va tushuntir degan qoida bajariladi. Yangi materialni bayon qilishda o’quvchilarning bir xil emasligini nazarda tutish lozim. O`qituvchi hikoyasi quyidagi talablarga javob berishi kerak: U mazmuniga ko’ra – programmada nazarda tutilgan barcha o’quv materialini aniq va to’liq qamrab olishi kerak; Bayon etilish shakliga ko’ra – aniq, tushunarli, mantiqiy, iboralari sodda bo’lishi zarur; Material qiziqarli va o’quvchilarning fikrini aktivlashtiradigan, diqqatini yangilikning asosiy elementlariga jalb qiladigan bo’lishi lozim; Ko’rgazmali metod 5 turga bo’linadi:  Namoyish  Tasvirlash  Sayohat  Kino  Grafik ishlar Amaliy ishlar metodi: Nazariy bilimlarimizni amalda tatbiq etish uchun eng zarur metod hisoblanadi.  Mashq  Laboratoriya  Amaliy ishlar Og`zaki bayon qilish metodi ikki formada mavjud bo’lishi mumkin: 1. Monologik bayon qilish, bunda faqat o’qituvchi gapiradi, o’quvchilar esa uning nutqini idrok etib, anglab oladilar. Qo’l mehnati darslarida tushuntirish va hikoya qilish, instruktaj ko’rinishida bo’ladi. 2. Dialogik bayon bo’lib bu o’qituvchi va o’quvchilarning o’zaro suhbatidir. Hikoya qilish – bu programma materialini jonli va obrazli bayon qilishdir. Bu holda yangi bilimni o’qituvchining o’zi beradi. Ba’zan suhbat davomida o’quvchilar tushuntirilayotgan narsalarni qanchalik o’zlashtirayotganliklarini aniqlash maqsadida ularga savollar bilanmurojaat etish maqsadga muvofiqdir. Hikoya agarda bajarilgan ishlar, natural namunalar, rasmlar, fotosuratlar va shu kabilarni ko’rsatib qilinsa, anchagina tushunarliroq bo’ladi. Bu o’rinda tushuntirayotganingda – ko’rsat, ko’rsat va tushuntir degan qoida bajariladi. Yangi materialni bayon qilishda o’quvchilarning bir xil emasligini nazarda tutish lozim. O`qituvchi hikoyasi quyidagi talablarga javob berishi kerak: U mazmuniga ko’ra – programmada nazarda tutilgan barcha o’quv materialini aniq va to’liq qamrab olishi kerak; Bayon etilish shakliga ko’ra – aniq, tushunarli, mantiqiy, iboralari sodda bo’lishi zarur; Material qiziqarli va o’quvchilarning fikrini aktivlashtiradigan, diqqatini yangilikning asosiy elementlariga jalb qiladigan bo’lishi lozim; Hikoyada o’qituvchi o’quvchilarbop fakt va tushunchalarga asoslanishi lozim. Nutq sodda va aniq bo’lmasa o’quvchilarning hikoyaga, keyinchalik predmetga bo’lgan qiziqishi so’nishi mumkin. O`qituvchi hikoyasida o’quvchilarning nutqini yangi so’zlar bilan boyituvchi atamalar bo’lishi, ularning ma’nosini shu vaqtning o’zida tushuntirmog`i shart; Hikoya qilinayotgan materialni saralash maxsus reja asosida amalga oshiriladi. O’qituvchi har bir darsda uning maqsadini aniq belgilab oladi, asosiy tushunchalarga alohida urg’u berib, hikoyani qisqa va o’quvchilarda his-hayajon, mavzuga qiziqishini uyg’otib borishi lozim, o’qituvchida albatta aktyorlik qobiliyati bo’lishi, hikoyani obrazga kirib, o’quvchilar e’tiborini jalb qila olish malakasi mukammal bo’lishi kerak. Instruktaj – texnologiya fanining samarali metodlaridan biridir. Instruktajning maqsadi o’quvchilarning amaliy faoliyatlarini uyushtirish va yo’naltirish orqali ularning amaliy bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’lishlarini hamda ularda mehnatga ongli ijodiy yondashishni tarbiyalashni ta’minlashdir. Instruktaj olgan o’quvchiga ishning maqsadi va usullari ravshan bo’lishi kerak. Instruktajning vazifasi o’quvchilarga texnologik jarayonni ongli va to’g`ri rejalashtirishni o’rgatishdan iboratdir. Instruktaj olgan o’quvchilar: ishni ratsional usullarda va to’g`ri izchillikda bajara bilishlari, mehnatni tashkil etishning belgilangan formalari va xavfsizlik texnikasi qoidalarini amalga oshirishlari, yo’l qo’yilgan xatolarni ish jarayonida tuzatishlari va ularning paydo bo’lish sabablarini bartaraf eta bilishlari kerak. Og`zaki instruktaj suhbat yoki hikoya qilish metodi orqali berilishi mumkin. Suhbat va hikoya qilish jarayonida ham predmetlar yoki ish usullari namoyish etilishi mumkin. Grafik ishlar texnik mehnatni o’rgatishda muhim o’rinni egallaydi. Biror narsaning chizmasini chizishga butun bir dars, ba’zan ikki dars bag`ishlanadi. Shuning uchun texnik texnologiya darslarida chizmani chizishga kirishishdan oldin, chizmachilikda o’quvchilarni programma asosida chizmalarni bajarish uchun zarur bo’lgan elementlari bilan tanishtirish lozim. Chizmani tayyorlashga kirishishdan oldin masshtabning qanday belgilanishini chizg’ichlar yordamida amalga oshirish zarur. Chizmalar daftarda emas, balki Hikoyada o’qituvchi o’quvchilarbop fakt va tushunchalarga asoslanishi lozim. Nutq sodda va aniq bo’lmasa o’quvchilarning hikoyaga, keyinchalik predmetga bo’lgan qiziqishi so’nishi mumkin. O`qituvchi hikoyasida o’quvchilarning nutqini yangi so’zlar bilan boyituvchi atamalar bo’lishi, ularning ma’nosini shu vaqtning o’zida tushuntirmog`i shart; Hikoya qilinayotgan materialni saralash maxsus reja asosida amalga oshiriladi. O’qituvchi har bir darsda uning maqsadini aniq belgilab oladi, asosiy tushunchalarga alohida urg’u berib, hikoyani qisqa va o’quvchilarda his-hayajon, mavzuga qiziqishini uyg’otib borishi lozim, o’qituvchida albatta aktyorlik qobiliyati bo’lishi, hikoyani obrazga kirib, o’quvchilar e’tiborini jalb qila olish malakasi mukammal bo’lishi kerak. Instruktaj – texnologiya fanining samarali metodlaridan biridir. Instruktajning maqsadi o’quvchilarning amaliy faoliyatlarini uyushtirish va yo’naltirish orqali ularning amaliy bilim, ko’nikma va malakalarga ega bo’lishlarini hamda ularda mehnatga ongli ijodiy yondashishni tarbiyalashni ta’minlashdir. Instruktaj olgan o’quvchiga ishning maqsadi va usullari ravshan bo’lishi kerak. Instruktajning vazifasi o’quvchilarga texnologik jarayonni ongli va to’g`ri rejalashtirishni o’rgatishdan iboratdir. Instruktaj olgan o’quvchilar: ishni ratsional usullarda va to’g`ri izchillikda bajara bilishlari, mehnatni tashkil etishning belgilangan formalari va xavfsizlik texnikasi qoidalarini amalga oshirishlari, yo’l qo’yilgan xatolarni ish jarayonida tuzatishlari va ularning paydo bo’lish sabablarini bartaraf eta bilishlari kerak. Og`zaki instruktaj suhbat yoki hikoya qilish metodi orqali berilishi mumkin. Suhbat va hikoya qilish jarayonida ham predmetlar yoki ish usullari namoyish etilishi mumkin. Grafik ishlar texnik mehnatni o’rgatishda muhim o’rinni egallaydi. Biror narsaning chizmasini chizishga butun bir dars, ba’zan ikki dars bag`ishlanadi. Shuning uchun texnik texnologiya darslarida chizmani chizishga kirishishdan oldin, chizmachilikda o’quvchilarni programma asosida chizmalarni bajarish uchun zarur bo’lgan elementlari bilan tanishtirish lozim. Chizmani tayyorlashga kirishishdan oldin masshtabning qanday belgilanishini chizg’ichlar yordamida amalga oshirish zarur. Chizmalar daftarda emas, balki chizmachilikka mo’ljallangan albomda bajariladi. Chizmaning butun texnik texnologiya fani darslarida bitta albomda bajarilgani qulay, maqsadga muvofiqdir. O`quvchilarning chizmalarini muntazam tekshirish va baholab borish kerak. Chizmalarni qoralama qog`ozlarga chizish tavsiya etilmaydi. Chizmani bevosita albomga toza qilib chizishga odatlantirish kerak. O`qituvchi o’quvchilardan chizma va yozuvlarni aniq, ravshan va tartibli bajarishlarini talab qilishi lozim. Chizmani aniq bajarmay turib, o’quvchilarga chizmani materialga to’g`ri ko’chirishga, chizmani o’qishga o’rgatib bo’lmaydi; qo’l mehnati darslarining asosiy vazifasi esa ana shundan iboratdir. O`qituvchi ish sifatini o’quvchilarning albomlarni qanday tutganligi bilan baholashi mumkin. Amaliy ishlar o’quvchilarga egallagan bilimlarini amalda qo’llashni o’rgatishda yordam beradi. Amaliy ishlarni bajarish rejasini o’quvchilarning o’zlari mustaqil tuzishlari katta ta’limiy-tarbiyaviy ahamiyatga egadir. Ko’rgazmali qurollarning o’quvchilar tomonidan bajarilishini ham amaliy ishlarga kiritish mumkin, bu egallangan bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi. Laboratoriya ishlari ta’limning turli bosqichlarida bo’lishi mumkin.Laboratoriya ishlarining o’tkazilishi egallangan bilimlarning ishonarlilik kuchini oshiradi, bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi, ularni amalda qo’llashga o’rgatish uchun xizmat qiladi. Laboratoriya ishlari yangi bilimlarni berish maqsadlarida ham o’tkazilishi mumkin. Ushbu jarayonda o’quvchilarda mas’uliyatni his etish, kuzatuvchanlik, diqqatlilik rivojlanadi. Laboratoriya ishlari o’quvchilarning jihoz, maxsus uskuna, qurol va turli texnikaviy qoliplardan foydalangan holda tajribalar o’tkazish metodli hisoblanadi. Amaliy ishlarning laboratoriyalardan farqi shundaki, nazariy bilimlar majmuyini amalda qo’llash faoliyatini tashkil etadi, olingan bilimlar chuqurlashtiriladi, nazorat qilinadi, kamchiliklar tuzatiladi. Amaliy mashg’ulot quyidagi 5 bosqich asosida tashkil etadi. 1. O’qituvchining tushuntirishi, faoliyat mohiyatini nazariy jihatdan anglash; 2. Ko’rsatma va yo’l-yo’riq berish; 3. Tajribani tashkil etish: (bunda 2-3 nafar o’quvchi amalda bajaradi, qolganlari bu faoliyatni kuzatib boradi); chizmachilikka mo’ljallangan albomda bajariladi. Chizmaning butun texnik texnologiya fani darslarida bitta albomda bajarilgani qulay, maqsadga muvofiqdir. O`quvchilarning chizmalarini muntazam tekshirish va baholab borish kerak. Chizmalarni qoralama qog`ozlarga chizish tavsiya etilmaydi. Chizmani bevosita albomga toza qilib chizishga odatlantirish kerak. O`qituvchi o’quvchilardan chizma va yozuvlarni aniq, ravshan va tartibli bajarishlarini talab qilishi lozim. Chizmani aniq bajarmay turib, o’quvchilarga chizmani materialga to’g`ri ko’chirishga, chizmani o’qishga o’rgatib bo’lmaydi; qo’l mehnati darslarining asosiy vazifasi esa ana shundan iboratdir. O`qituvchi ish sifatini o’quvchilarning albomlarni qanday tutganligi bilan baholashi mumkin. Amaliy ishlar o’quvchilarga egallagan bilimlarini amalda qo’llashni o’rgatishda yordam beradi. Amaliy ishlarni bajarish rejasini o’quvchilarning o’zlari mustaqil tuzishlari katta ta’limiy-tarbiyaviy ahamiyatga egadir. Ko’rgazmali qurollarning o’quvchilar tomonidan bajarilishini ham amaliy ishlarga kiritish mumkin, bu egallangan bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi. Laboratoriya ishlari ta’limning turli bosqichlarida bo’lishi mumkin.Laboratoriya ishlarining o’tkazilishi egallangan bilimlarning ishonarlilik kuchini oshiradi, bilimlarni mustahkamlashga yordam beradi, ularni amalda qo’llashga o’rgatish uchun xizmat qiladi. Laboratoriya ishlari yangi bilimlarni berish maqsadlarida ham o’tkazilishi mumkin. Ushbu jarayonda o’quvchilarda mas’uliyatni his etish, kuzatuvchanlik, diqqatlilik rivojlanadi. Laboratoriya ishlari o’quvchilarning jihoz, maxsus uskuna, qurol va turli texnikaviy qoliplardan foydalangan holda tajribalar o’tkazish metodli hisoblanadi. Amaliy ishlarning laboratoriyalardan farqi shundaki, nazariy bilimlar majmuyini amalda qo’llash faoliyatini tashkil etadi, olingan bilimlar chuqurlashtiriladi, nazorat qilinadi, kamchiliklar tuzatiladi. Amaliy mashg’ulot quyidagi 5 bosqich asosida tashkil etadi. 1. O’qituvchining tushuntirishi, faoliyat mohiyatini nazariy jihatdan anglash; 2. Ko’rsatma va yo’l-yo’riq berish; 3. Tajribani tashkil etish: (bunda 2-3 nafar o’quvchi amalda bajaradi, qolganlari bu faoliyatni kuzatib boradi); 4. Faoliyatni tashkil etish: (topshiriq mustaqil bajariladi, qiynalgan o’quvchilarga e’tibor qaratiladi); 5. Nazorat (o’qituvchi tomonidan ishning sifati kuzatilib, baholanadi). Mustaqil ishlar – bu o’qituvchining bevosita ishtirokisiz, biroq uning topshirig`i bilan maxsus ajratilgan vaqtda bajariladigan ishlardir. Bu o’rinda o’quvchilar o’zlarining intilishlarini qo’llab hamda aqliy va jismoniy harakatlarining natijalarini u yoki bu formada ifodalab, topshiriqda qo’yilgan maqsadga ongli ravishda erishishga harakat qiladilar. Dastlabki darslardan boshlab ishni shunday tashkil etish kerakki, o’quvchilar qo’l mehnatini egallash uchun nazariy bilimlar va amaliy malakalar o’rtasida uzviy aloqa bo’lishi kerakligini his etsinlar. O`quvchilarda malakani shakllantirish ongli faoliyatdan ajralgan holda bo’lmasligi kerak. Mustaqil ishlarni bajarish jarayonida malakalar shakllanishi bilan birga o’quvchilar o’z kuchlari, bilim va qobiliyatlarini sinovdan o’tkazadilar. Mustaqil ishlarning keng qo’llanilishi o’quvchilarda ishga ijodiy yondashishni, ulardagi bilishga, qiziqishlarni, olingan bilimlarni amalda qo’llay bilishni rivojlantirishga yordam beradi. Ekskursiyalar bilishga qiziqishni avj oldirishda, o’quvchilarga mustaqillik malakalarini singdirish va hayotni bilishda muhim o’rinni egallaydi. Agarda ekskursiyalarni o’tkazishda ishlab chiqarish vakillari ham qatnashsa, u yanada samaraliroq bo’ladi. Ekskursiya jarayonida o’quvchilar ishlab chiqarish texnologiyasi bilan yaqindan tanishadilar. Ekskursiyani o`tkazishdan oldin o’quvchilar oldiga aniq maqsadlar qo’yish, ekskursiyadan so’ng savol – javoblar o’tkazish lozim. Har bir o’quvchidagi qiziqish turlichadir, shunday ekan, o’qitishda individual yondashishni amalga oshirish kerak bo’ladi. Bundan tashqari bir sinf, bir yoshdagi o’quvchilarning rivojlanganlik darajasi hamda bilimlarni egallash tezligi turlichadir. Darsni to’g`ri tashkil etishda har xil o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan ishlashning oldindan o’ylab qo’yilgan sistemasi bo’lishi muhimdir. Darsning samaradorlik darajasini oshirish uchun turli tarqatma materiallar, rasmlar, andozalar, o’lchamlar, asbob uskunalarda o’rinli foydalanilishi lozim. Bular o’quvchilarda ko’rish, tasavvur 4. Faoliyatni tashkil etish: (topshiriq mustaqil bajariladi, qiynalgan o’quvchilarga e’tibor qaratiladi); 5. Nazorat (o’qituvchi tomonidan ishning sifati kuzatilib, baholanadi). Mustaqil ishlar – bu o’qituvchining bevosita ishtirokisiz, biroq uning topshirig`i bilan maxsus ajratilgan vaqtda bajariladigan ishlardir. Bu o’rinda o’quvchilar o’zlarining intilishlarini qo’llab hamda aqliy va jismoniy harakatlarining natijalarini u yoki bu formada ifodalab, topshiriqda qo’yilgan maqsadga ongli ravishda erishishga harakat qiladilar. Dastlabki darslardan boshlab ishni shunday tashkil etish kerakki, o’quvchilar qo’l mehnatini egallash uchun nazariy bilimlar va amaliy malakalar o’rtasida uzviy aloqa bo’lishi kerakligini his etsinlar. O`quvchilarda malakani shakllantirish ongli faoliyatdan ajralgan holda bo’lmasligi kerak. Mustaqil ishlarni bajarish jarayonida malakalar shakllanishi bilan birga o’quvchilar o’z kuchlari, bilim va qobiliyatlarini sinovdan o’tkazadilar. Mustaqil ishlarning keng qo’llanilishi o’quvchilarda ishga ijodiy yondashishni, ulardagi bilishga, qiziqishlarni, olingan bilimlarni amalda qo’llay bilishni rivojlantirishga yordam beradi. Ekskursiyalar bilishga qiziqishni avj oldirishda, o’quvchilarga mustaqillik malakalarini singdirish va hayotni bilishda muhim o’rinni egallaydi. Agarda ekskursiyalarni o’tkazishda ishlab chiqarish vakillari ham qatnashsa, u yanada samaraliroq bo’ladi. Ekskursiya jarayonida o’quvchilar ishlab chiqarish texnologiyasi bilan yaqindan tanishadilar. Ekskursiyani o`tkazishdan oldin o’quvchilar oldiga aniq maqsadlar qo’yish, ekskursiyadan so’ng savol – javoblar o’tkazish lozim. Har bir o’quvchidagi qiziqish turlichadir, shunday ekan, o’qitishda individual yondashishni amalga oshirish kerak bo’ladi. Bundan tashqari bir sinf, bir yoshdagi o’quvchilarning rivojlanganlik darajasi hamda bilimlarni egallash tezligi turlichadir. Darsni to’g`ri tashkil etishda har xil o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan ishlashning oldindan o’ylab qo’yilgan sistemasi bo’lishi muhimdir. Darsning samaradorlik darajasini oshirish uchun turli tarqatma materiallar, rasmlar, andozalar, o’lchamlar, asbob uskunalarda o’rinli foydalanilishi lozim. Bular o’quvchilarda ko’rish, tasavvur hosil qilish, diqqatni jamlab qunt bilan ishlash, chiroyli va shinam shakllar yaritishga da’vat etadi. Shuning uchun ham bo’sh o’zlashtiradigan o’quvchilarga ham, yaxshi o’zlashtiradigan o’quvchilarga ham oldindan alohida kartochka-topshiriqlar tayyorlab qo’yish kerak. Umumiy tanishtirish xarakteriga ega bo’lgan ekskursiyani ta’limning biror bo’limi boshlanishidan oldin o’tkazilishi kerak. Aniq mavzuga bag’ishlangan ekskursiyalarni dasturdagi biror mavzuni o’tishdan keyin yoki avval o’tkazilgani maqul. Ekskursiya 15-20 o’quvchidan iborat bo’lib, frontal o’tkaziladi. Mehnat o’qituvchisi rahbarligida ularning ishlash tamoyiliga va mahsulot ishlash texnologiyasiga, mehnatni tashkil etishga qaratiladi. Obyektiv ravishda mavjud bo’lgan munosabatlarni aniqlash va taqqoslash yo’li bilan umumiy tamoyillarni bilib olishni o’rganadi. Har qanday ekskursiyaning mazmuni 3 bosqichda amalga oshirilishi lozim: 1. Kuzatuv ob’yektini oldindan tanlash, maqsad va vazifalarini aniqlash, ekskursiyaning o’tkazilish tartibi, berilgan topshiriq va hisobotlarning shakllarini tayyorlashdan iborat bo’lgan tayyorgarlik davri. 2. Tayyorgarlik bosqichidagi barcha talablar nazorat qilinadi: Ekskursiyada o’zini tutish qoidalari, turli xil ma’lumot olish uchun suhbatlar uyushtiriladi. 3. Ekskursiyaga yakun yasash. Ekskursiya jarayonida paydo bo’ladigan masalalarni hal qilishga qaratilgan yakunlovchi suhbat. O`quvchilarning qiziqish va o’zlashtirishlari turlichaligini bilgan o’qituvchi ularning qo’llaridan keladigan topshiriqlarni oldindan o’ylab qo’yadi. Shu orqali u faqat yaxshi o’zlashtiradiganlarninggina emas, balki bo’sh o’zlashtiradigan o’quvchilarning ham bilish faolligini rivojlantiradi. Topshiriqlar albatta muammo xarakteriga ega bo’lishi kerak. Kuzatishlar o’quvchilarni predmetga diqqat bilan qarashga, uning xarakterli xususiyatlarini sezishga odatlantiradi. O`quvchilarga bilimlarni hayotdan olishni ham o’rgatish kerak. Agarda o’qituvchi topshiriqqa kuzatilayotgan faktlarni kuzatuvchining qo’lidan keladigan tahlil va umumlashtirishlarni kiritsa, kuzatishlarning samaradorligi yanada ortadi. Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar: hosil qilish, diqqatni jamlab qunt bilan ishlash, chiroyli va shinam shakllar yaritishga da’vat etadi. Shuning uchun ham bo’sh o’zlashtiradigan o’quvchilarga ham, yaxshi o’zlashtiradigan o’quvchilarga ham oldindan alohida kartochka-topshiriqlar tayyorlab qo’yish kerak. Umumiy tanishtirish xarakteriga ega bo’lgan ekskursiyani ta’limning biror bo’limi boshlanishidan oldin o’tkazilishi kerak. Aniq mavzuga bag’ishlangan ekskursiyalarni dasturdagi biror mavzuni o’tishdan keyin yoki avval o’tkazilgani maqul. Ekskursiya 15-20 o’quvchidan iborat bo’lib, frontal o’tkaziladi. Mehnat o’qituvchisi rahbarligida ularning ishlash tamoyiliga va mahsulot ishlash texnologiyasiga, mehnatni tashkil etishga qaratiladi. Obyektiv ravishda mavjud bo’lgan munosabatlarni aniqlash va taqqoslash yo’li bilan umumiy tamoyillarni bilib olishni o’rganadi. Har qanday ekskursiyaning mazmuni 3 bosqichda amalga oshirilishi lozim: 1. Kuzatuv ob’yektini oldindan tanlash, maqsad va vazifalarini aniqlash, ekskursiyaning o’tkazilish tartibi, berilgan topshiriq va hisobotlarning shakllarini tayyorlashdan iborat bo’lgan tayyorgarlik davri. 2. Tayyorgarlik bosqichidagi barcha talablar nazorat qilinadi: Ekskursiyada o’zini tutish qoidalari, turli xil ma’lumot olish uchun suhbatlar uyushtiriladi. 3. Ekskursiyaga yakun yasash. Ekskursiya jarayonida paydo bo’ladigan masalalarni hal qilishga qaratilgan yakunlovchi suhbat. O`quvchilarning qiziqish va o’zlashtirishlari turlichaligini bilgan o’qituvchi ularning qo’llaridan keladigan topshiriqlarni oldindan o’ylab qo’yadi. Shu orqali u faqat yaxshi o’zlashtiradiganlarninggina emas, balki bo’sh o’zlashtiradigan o’quvchilarning ham bilish faolligini rivojlantiradi. Topshiriqlar albatta muammo xarakteriga ega bo’lishi kerak. Kuzatishlar o’quvchilarni predmetga diqqat bilan qarashga, uning xarakterli xususiyatlarini sezishga odatlantiradi. O`quvchilarga bilimlarni hayotdan olishni ham o’rgatish kerak. Agarda o’qituvchi topshiriqqa kuzatilayotgan faktlarni kuzatuvchining qo’lidan keladigan tahlil va umumlashtirishlarni kiritsa, kuzatishlarning samaradorligi yanada ortadi. Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar: 1. Boshlang`ich sinfda mehnatga o`rgatish metodlari qaysilar? 2.Metod va uning turlari haqida ma’lumot bering. 3. O`quv bilish faoliyatini tashkil qilish metodilari orasidagi bog`liqlikni izohlang. 4. Ta’lim maqsadi va mazmunining o`zaro mutanosibligi ta’minlashda ta’lim vositalarining roli nimalardan iborat? 5. Ta’lim vositalarining texnologiya fani maqsadi bilan aloqadorligini isbotlang? Mustaqil ta’lim doirasidagi vazifalar: 1.Mavlonova R. A., Sanaqulov X.R., Xodiyeva D.P. Mehnat va uni o‘qitish metodikasi. 0 ‘quv qo‘llanma. Т.; TDPU. 2007-yil. 2.Sanaqulov X.R., Xodiyeva D.P. Satbayeva «Mehnat va uni o‘qitish metodikasi». Darslik. Т.: TDPU.2015-yil. 1. Boshlang`ich sinfda mehnatga o`rgatish metodlari qaysilar? 2.Metod va uning turlari haqida ma’lumot bering. 3. O`quv bilish faoliyatini tashkil qilish metodilari orasidagi bog`liqlikni izohlang. 4. Ta’lim maqsadi va mazmunining o`zaro mutanosibligi ta’minlashda ta’lim vositalarining roli nimalardan iborat? 5. Ta’lim vositalarining texnologiya fani maqsadi bilan aloqadorligini isbotlang? Mustaqil ta’lim doirasidagi vazifalar: 1.Mavlonova R. A., Sanaqulov X.R., Xodiyeva D.P. Mehnat va uni o‘qitish metodikasi. 0 ‘quv qo‘llanma. Т.; TDPU. 2007-yil. 2.Sanaqulov X.R., Xodiyeva D.P. Satbayeva «Mehnat va uni o‘qitish metodikasi». Darslik. Т.: TDPU.2015-yil.