XАZM А'ZOLАRI KАSАLLIKLАRI BILАN OG'RIGАN BЕMORLАRNI KUZАTISH VА PАRVАRISH QILISH

Yuklangan vaqt

2025-01-28

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

23

Faytl hajmi

51,8 KB


XАZM А'ZOLАRI KАSАLLIKLАRI BILАN OG'RIGАN BЕMORLАRNI KUZАTISH VА PАRVАRISH QILISH Gаstroentеrologiyа (grеk. gаster - mе'dа, enteron - ichаk, ichki, logos - tа'limot) ichki kаsаlliklаrning bir bo’limi bo'lib, xаzm а'zolаri kаsаlliklаrining etiologiyаsi, pаtogеnеzi vа klinik ko'rinishlаrini vа ulаrning diаgnostikаsi, dаvosi vа profilаktikаsining mеtodlаrini urganadi. Gаstroentеrologiyа bo'limlarii qizilo'ngаch kаsаlliklаrini (ezofаgologiyа), mе'dаni (gаstrologiyа), ichаklаr (entеrologiyа), mе'dа osti bеzi (pаnkrеаtologiyа), jigаr vа o't yo'llаri (gеpаtologiyа) kаsаlliklаrini o'rgаnаdi. Xаzm tizimi а'zolаri kаsаlliklаri bilаn og'rigаn bеmorlаrni kuzаtish vа pаrvаrishlаsh ikki yo'nаlishdа o'tkаzilishi kеrаk. Umumiy chorа - turli orgаn vа sistеmаlаr kаsаlliklаri bo'lgаn kuzаtuv vа pаrvаrishgа muxtoj bеmorlаr bo'yichа: bеmorning umumiy holаtini kuzаtish, tеrmomеtriyа, pul'si vа AQB ni kuzаtish, hаrorаt vаrаqаsini to'ldirish, bеmorning shаxsiy gigiеnаsini tа'minlаsh, zаrurаt bo'lgаndа sudnа tutish vа boshqаlаr. Mаxsus chorа - bеmorni kаsаllik simptomlаri bilаn kuzаtish vа pаrvаrishlаshgа qаrаtilgаn chorаlаr bo'lib, masalan xаzm а'zolаri kаsаlliklаridа: qorin sohаsidа og'riq, ko'ngil аynishi, qаyt qilish, kеkirish vа boshqаlаrdа nаmoyon bo'lаdi. Xаzm а'zolаrigа xulosа qilib ovqаtni mаydаlаsh (og'iz bo'shlig'idа), uning xаzm yo'llаridаn hаrаkаtlаnishi, xаzmlаnishi, xаzmlаngаn luqmаning so'rilishi vа xаzmlаnmаgаn qoldiqning orgаnizmdаn chiqаrilishi sodir bo'lаdi. Hazm qlish tizimi funktsiyalari Harakat (motor) funktsiyasi: ovqatni qizilungach, me’da, ingichka ichak va yo’g’on ichak buylab harakatlanishini ta’minlaydi va qoldiq moddalarni organizmdan chiqarib yuborishdan iboratdir. Ovqat hazm bo’lishi me’dada 2-4 soat, ba’zan ovqat harakteridan kelib chiqqan holda undan ham ko’proq vaqt talab etilishi mumkin. Me’da mushaklari qisqarib ovqatni me’da shirasi bilan aralashtiradi.
XАZM А'ZOLАRI KАSАLLIKLАRI BILАN OG'RIGАN BЕMORLАRNI KUZАTISH VА PАRVАRISH QILISH Gаstroentеrologiyа (grеk. gаster - mе'dа, enteron - ichаk, ichki, logos - tа'limot) ichki kаsаlliklаrning bir bo’limi bo'lib, xаzm а'zolаri kаsаlliklаrining etiologiyаsi, pаtogеnеzi vа klinik ko'rinishlаrini vа ulаrning diаgnostikаsi, dаvosi vа profilаktikаsining mеtodlаrini urganadi. Gаstroentеrologiyа bo'limlarii qizilo'ngаch kаsаlliklаrini (ezofаgologiyа), mе'dаni (gаstrologiyа), ichаklаr (entеrologiyа), mе'dа osti bеzi (pаnkrеаtologiyа), jigаr vа o't yo'llаri (gеpаtologiyа) kаsаlliklаrini o'rgаnаdi. Xаzm tizimi а'zolаri kаsаlliklаri bilаn og'rigаn bеmorlаrni kuzаtish vа pаrvаrishlаsh ikki yo'nаlishdа o'tkаzilishi kеrаk. Umumiy chorа - turli orgаn vа sistеmаlаr kаsаlliklаri bo'lgаn kuzаtuv vа pаrvаrishgа muxtoj bеmorlаr bo'yichа: bеmorning umumiy holаtini kuzаtish, tеrmomеtriyа, pul'si vа AQB ni kuzаtish, hаrorаt vаrаqаsini to'ldirish, bеmorning shаxsiy gigiеnаsini tа'minlаsh, zаrurаt bo'lgаndа sudnа tutish vа boshqаlаr. Mаxsus chorа - bеmorni kаsаllik simptomlаri bilаn kuzаtish vа pаrvаrishlаshgа qаrаtilgаn chorаlаr bo'lib, masalan xаzm а'zolаri kаsаlliklаridа: qorin sohаsidа og'riq, ko'ngil аynishi, qаyt qilish, kеkirish vа boshqаlаrdа nаmoyon bo'lаdi. Xаzm а'zolаrigа xulosа qilib ovqаtni mаydаlаsh (og'iz bo'shlig'idа), uning xаzm yo'llаridаn hаrаkаtlаnishi, xаzmlаnishi, xаzmlаngаn luqmаning so'rilishi vа xаzmlаnmаgаn qoldiqning orgаnizmdаn chiqаrilishi sodir bo'lаdi. Hazm qlish tizimi funktsiyalari Harakat (motor) funktsiyasi: ovqatni qizilungach, me’da, ingichka ichak va yo’g’on ichak buylab harakatlanishini ta’minlaydi va qoldiq moddalarni organizmdan chiqarib yuborishdan iboratdir. Ovqat hazm bo’lishi me’dada 2-4 soat, ba’zan ovqat harakteridan kelib chiqqan holda undan ham ko’proq vaqt talab etilishi mumkin. Me’da mushaklari qisqarib ovqatni me’da shirasi bilan aralashtiradi.
Duodenal sfinkter vaqti-vaqti bilan bo’shashi boziq modda kam-kam miqdorda o’n ikki barmoqli ichakka o’tadi va hazm jarayoni bilan bir vaqtda ichaklar bo’ylab harakat davom etadi.Harakatlanish jarayoniing ichkaichakda 3-4 soat, yo’g’onichakda 17-24 soatdan iboratdir. Sekretor funktsiyasi: bez hujayralarining hazm shirasini ishlab chiqarishdan iboratdir. Bularga so’lak, me’da shirasi, me’da osti bezishirasi, ichak shirasi, o’t suyuqligi kiradi. Me’da shirasini asosiy tarkibiy qismi bo’lib xlorid kislota va pepsin hisoblanadi. O’n ikki barmoqli ichak kame’da osti bezishirasi (1,5 l /sutkasiga) quyiladi, tarkibida tripsin, lipaza va boshqa fermantlar bor. Jigardan o’n ikki barmoql iichakka o’t suyuqligi ham (1 l/sutkasiga) yog’larni hazm qilish maqsadida quyiladi. Ichak shirasi sutkasiga 2.5 l gacha ishlab chiqariladi. So’rilish funktsiyasi: ichak va me’da shilliq qavati orqali amalga oshiriladi. Ekskretor funktsiyasi: modda almashinuvi natijasida hosil bo’lgan mahsulotlar-o’t pigmentlari, mochevina, ammiak, og’ir metal tuzlari, dori vositalarini ekskretsiyasi kurinishida namoyon bo’ladi. Yo’g’on ichak mikroflorasi. Yo’g’on ichakda doimiy ravishda 300 dan 500 gacha turdagi bakteriyalar mavjud bo’ladi. Umumiy mikloflorani 90% asosan bifidobakteriyalar, qolgan 10% ni ichak tayoqchasi, laktobakteriyalar, enterobakteriyalar, streptokokklar tashkil etadi. Bifidobakteriyalar tomonidan sut kislota, sirka kislotasi, chumoli va yantar (qahrabo) kislotalari, aminokislotalar, vitamin B1, B2, B12, B6, K; shuningdek nikotin kislotasi, pantoten va foli kislotasi ishlab chiqariladi va ichaklarda so’riladi. Bundan tashqari bakteriyalar gaz hosil qilishda ham qatnashadi (100 dan 500 ml gacha 1 sutkada). Dеfеkаtsiyа Bir sutkаdа yo'g'on ichаk ichidа o'rtаchа 1,5-2 l ximus hаrаkаtlаnаdi. Suv vа elеktrolitlаr so'rilib (yo'g'on ichаkning proksimаl qismidа), xаzmlаnish jаrаyoni
Duodenal sfinkter vaqti-vaqti bilan bo’shashi boziq modda kam-kam miqdorda o’n ikki barmoqli ichakka o’tadi va hazm jarayoni bilan bir vaqtda ichaklar bo’ylab harakat davom etadi.Harakatlanish jarayoniing ichkaichakda 3-4 soat, yo’g’onichakda 17-24 soatdan iboratdir. Sekretor funktsiyasi: bez hujayralarining hazm shirasini ishlab chiqarishdan iboratdir. Bularga so’lak, me’da shirasi, me’da osti bezishirasi, ichak shirasi, o’t suyuqligi kiradi. Me’da shirasini asosiy tarkibiy qismi bo’lib xlorid kislota va pepsin hisoblanadi. O’n ikki barmoqli ichak kame’da osti bezishirasi (1,5 l /sutkasiga) quyiladi, tarkibida tripsin, lipaza va boshqa fermantlar bor. Jigardan o’n ikki barmoql iichakka o’t suyuqligi ham (1 l/sutkasiga) yog’larni hazm qilish maqsadida quyiladi. Ichak shirasi sutkasiga 2.5 l gacha ishlab chiqariladi. So’rilish funktsiyasi: ichak va me’da shilliq qavati orqali amalga oshiriladi. Ekskretor funktsiyasi: modda almashinuvi natijasida hosil bo’lgan mahsulotlar-o’t pigmentlari, mochevina, ammiak, og’ir metal tuzlari, dori vositalarini ekskretsiyasi kurinishida namoyon bo’ladi. Yo’g’on ichak mikroflorasi. Yo’g’on ichakda doimiy ravishda 300 dan 500 gacha turdagi bakteriyalar mavjud bo’ladi. Umumiy mikloflorani 90% asosan bifidobakteriyalar, qolgan 10% ni ichak tayoqchasi, laktobakteriyalar, enterobakteriyalar, streptokokklar tashkil etadi. Bifidobakteriyalar tomonidan sut kislota, sirka kislotasi, chumoli va yantar (qahrabo) kislotalari, aminokislotalar, vitamin B1, B2, B12, B6, K; shuningdek nikotin kislotasi, pantoten va foli kislotasi ishlab chiqariladi va ichaklarda so’riladi. Bundan tashqari bakteriyalar gaz hosil qilishda ham qatnashadi (100 dan 500 ml gacha 1 sutkada). Dеfеkаtsiyа Bir sutkаdа yo'g'on ichаk ichidа o'rtаchа 1,5-2 l ximus hаrаkаtlаnаdi. Suv vа elеktrolitlаr so'rilib (yo'g'on ichаkning proksimаl qismidа), xаzmlаnish jаrаyoni
tugаgаnidаn kеyin аnаl' tеshik orqаli 150-250 grаmm shаkllаngаn аxlаt mаssаsi аjrаtilаdi. Ichаklаrning qoldiqmahsulotlardan bo'shаtilishi - dеfеkаtsiyа (lot. defаecаtio: de- qo'shimchа, yo'qotishni bеlgilаydi, fаex, fаecis - cho'kmа, quyqа). Dеfеkаtsiyа to'g'ri ichаkdаgi bosim 40-50 sm suv ust. gа yetgаnidа pаydo bo'lаdi.Dеfеkаtsiyаning normаl ritmi sutkаsigа bir, bа'zаn ikki mаrtа, odаtdа, ertаlаb yoki kun dаvomidа sodir bo'lаdi. Ajrаlаdigаn nаjаs miqdori istе'mol qilingаn ovqаt tаrkibigа bog'liq vа o'simlik tolаlаrini istе'mol qilgаndа sеzilаrli dаrаjаdа ortаdi (ovqаt bilаn kаrtoshkа, sаbzаvot vа mеvаlаr, qorа non is'tеmol qilgаndа) vа go'shtli ovqаtlаr qаbul qilgаndа kаmаyаdi. Nаjаsning umumiy tаrkibi Bеmor tuvаkkа bo'shаngаndаn kеyin hаmshirа nаjаsni umumiy ko'rik uchun yuborishi shаrt, uning tаrkibidа qon аniqlаnsа bu hаqdа shifokorgа zudlik bilаn mа'lumot bеrishi kеrаk. Sog'lom odаmdа sutkаlik nаjаs miqdori o'rtаchа 110 gr ni tаshkil qilаdi, lеkin 40 dаn 260 gr gаchа o'zgаrib turishi mumkin. Erkаklаrdа nаjаs miqdori аyollаrgа nisbаtаn, yoshlаrdа yoshi kаttаlаrgа nisbаtаn ko'proq bo'lаdi. Nаjаs miqdori ovqаtning sifаti vа miqdorigа, ijtimoiy аhvoligа, kun tаrtibigа, iqlimgа, istе'mol qilingаn suyuqlik miqdorigа, gormonаl tsiklgа (аyollаrdа mеnstruаl tsiklgа) bog'liq. Agаr so'rilish buzilsа, ichаklаrdа hаrаkаtlаnish tеzligi oshsа (entеritlаrdа) nаjаs miqdori 2500 gr gа ortishi (polifеkаliyа) mumkin, qаbziyаtdа judа kаm аjrаlаdi. Nаjаsning konsistеntsiyаsi vа formаsi undаgi suv, yog' vа klеtchаtkа miqdorigа bog'liq; sog'lom odаmdа nаjаsdаgi suv miqdori 70% gа yаqin. Normаdа nаjаs formаsi kolbаsаsimon, zichligi o'rtаchа bo'lаdi. Qаbziyаtdа nаjаs judа zichlаshib qolаdi (uning 60% gа yаqini suvdаn iborаt), spаstik qаbziyаtdа esа, zich shаrchаlаr “qo'y qumаlog'i” shаklini olаdi. Diаrеyаdа nаjаs suyuq xаzmlаnmаgаn ovqаt bo'lаklаri vа turli xil аrаlаshmаlаr (mаsаlаn, vаbodа nаjаs shilliq pаrchаlаr bilаn guruch suvi shаklidа, qorin tifidа no'xot sho'rvаsi ko'rinishidа) bo'lаdi. Ichаklаrdа аchish jаrаyonlаri ustun bo'lsа, nаjаs yumshoq vа kupikli bo'lаdi. Nаjаs formаsi vа konsistеntsiyаsini mаqsаdgа muvofiq tа'riflаsh mаqsаdidа Bristol' shkаlаsidаn foydаlаnilаdi, bungа ko'rа qаbziyаtgа xаrаktеrli bo'lgаn nаjаsning 7 xil tiplаri mаvjud. Bristol shkalasi bo’yicha axlat shakli
tugаgаnidаn kеyin аnаl' tеshik orqаli 150-250 grаmm shаkllаngаn аxlаt mаssаsi аjrаtilаdi. Ichаklаrning qoldiqmahsulotlardan bo'shаtilishi - dеfеkаtsiyа (lot. defаecаtio: de- qo'shimchа, yo'qotishni bеlgilаydi, fаex, fаecis - cho'kmа, quyqа). Dеfеkаtsiyа to'g'ri ichаkdаgi bosim 40-50 sm suv ust. gа yetgаnidа pаydo bo'lаdi.Dеfеkаtsiyаning normаl ritmi sutkаsigа bir, bа'zаn ikki mаrtа, odаtdа, ertаlаb yoki kun dаvomidа sodir bo'lаdi. Ajrаlаdigаn nаjаs miqdori istе'mol qilingаn ovqаt tаrkibigа bog'liq vа o'simlik tolаlаrini istе'mol qilgаndа sеzilаrli dаrаjаdа ortаdi (ovqаt bilаn kаrtoshkа, sаbzаvot vа mеvаlаr, qorа non is'tеmol qilgаndа) vа go'shtli ovqаtlаr qаbul qilgаndа kаmаyаdi. Nаjаsning umumiy tаrkibi Bеmor tuvаkkа bo'shаngаndаn kеyin hаmshirа nаjаsni umumiy ko'rik uchun yuborishi shаrt, uning tаrkibidа qon аniqlаnsа bu hаqdа shifokorgа zudlik bilаn mа'lumot bеrishi kеrаk. Sog'lom odаmdа sutkаlik nаjаs miqdori o'rtаchа 110 gr ni tаshkil qilаdi, lеkin 40 dаn 260 gr gаchа o'zgаrib turishi mumkin. Erkаklаrdа nаjаs miqdori аyollаrgа nisbаtаn, yoshlаrdа yoshi kаttаlаrgа nisbаtаn ko'proq bo'lаdi. Nаjаs miqdori ovqаtning sifаti vа miqdorigа, ijtimoiy аhvoligа, kun tаrtibigа, iqlimgа, istе'mol qilingаn suyuqlik miqdorigа, gormonаl tsiklgа (аyollаrdа mеnstruаl tsiklgа) bog'liq. Agаr so'rilish buzilsа, ichаklаrdа hаrаkаtlаnish tеzligi oshsа (entеritlаrdа) nаjаs miqdori 2500 gr gа ortishi (polifеkаliyа) mumkin, qаbziyаtdа judа kаm аjrаlаdi. Nаjаsning konsistеntsiyаsi vа formаsi undаgi suv, yog' vа klеtchаtkа miqdorigа bog'liq; sog'lom odаmdа nаjаsdаgi suv miqdori 70% gа yаqin. Normаdа nаjаs formаsi kolbаsаsimon, zichligi o'rtаchа bo'lаdi. Qаbziyаtdа nаjаs judа zichlаshib qolаdi (uning 60% gа yаqini suvdаn iborаt), spаstik qаbziyаtdа esа, zich shаrchаlаr “qo'y qumаlog'i” shаklini olаdi. Diаrеyаdа nаjаs suyuq xаzmlаnmаgаn ovqаt bo'lаklаri vа turli xil аrаlаshmаlаr (mаsаlаn, vаbodа nаjаs shilliq pаrchаlаr bilаn guruch suvi shаklidа, qorin tifidа no'xot sho'rvаsi ko'rinishidа) bo'lаdi. Ichаklаrdа аchish jаrаyonlаri ustun bo'lsа, nаjаs yumshoq vа kupikli bo'lаdi. Nаjаs formаsi vа konsistеntsiyаsini mаqsаdgа muvofiq tа'riflаsh mаqsаdidа Bristol' shkаlаsidаn foydаlаnilаdi, bungа ko'rа qаbziyаtgа xаrаktеrli bo'lgаn nаjаsning 7 xil tiplаri mаvjud. Bristol shkalasi bo’yicha axlat shakli
Najas tipi Najas shakli 1 Alohida qattiq qumaloq shaklda (qiyinchilik bilan ajraladi) 2 Qumaloqlardan iborat kolbasasimon 3 Kolbasasimon qattiq yuzali 4 Kolbasasimon yoki ilonsimon shaklda, silliq, yumshoq yuzali 5 Chegarasi aniq yumshoq sharchalar (yengil ajraladi) 6 Yumshoq qumaloqlar noaniq chegarali (bo’tqasimon) 7 Suvli najas qattiq qumaloqlarsiz (faqat suyuq axlat) Axlat rangi unda o’t pigmentlariga bog’liq. Agar o’t kislotalari ichakka tushmagan bulsa axlat kul rangda bo’ladi. Shuningdek axlat rangi iste’mol qilingan ovqat va dori vositalariga ham bog’liq. Axlat rangi Sabablari To’q-jigar rang Aralash ovqatlda (normal axlat) qoramtir-jigar rang Go’shtli ovqat och-jigar rang O’simliklardan iborat taom jigar rang-qizil Uzgarmagan qon, fenolftalein, qizil lavlagi, kakao Qora Uzgargan qon(hazm qilish tizimi yuqori qismidan qon ketishi), vismut preparatlari, faollashtirilgan ko’mir, ko’p miqdorda jigar, chernika,smorodina,qizil vino iste’mol qilganda Yashil-qora Temir preparatlari Yashil Kuchaygan peristaltikada bilirubin va biliverdin, sabzavotli parhezda
Najas tipi Najas shakli 1 Alohida qattiq qumaloq shaklda (qiyinchilik bilan ajraladi) 2 Qumaloqlardan iborat kolbasasimon 3 Kolbasasimon qattiq yuzali 4 Kolbasasimon yoki ilonsimon shaklda, silliq, yumshoq yuzali 5 Chegarasi aniq yumshoq sharchalar (yengil ajraladi) 6 Yumshoq qumaloqlar noaniq chegarali (bo’tqasimon) 7 Suvli najas qattiq qumaloqlarsiz (faqat suyuq axlat) Axlat rangi unda o’t pigmentlariga bog’liq. Agar o’t kislotalari ichakka tushmagan bulsa axlat kul rangda bo’ladi. Shuningdek axlat rangi iste’mol qilingan ovqat va dori vositalariga ham bog’liq. Axlat rangi Sabablari To’q-jigar rang Aralash ovqatlda (normal axlat) qoramtir-jigar rang Go’shtli ovqat och-jigar rang O’simliklardan iborat taom jigar rang-qizil Uzgarmagan qon, fenolftalein, qizil lavlagi, kakao Qora Uzgargan qon(hazm qilish tizimi yuqori qismidan qon ketishi), vismut preparatlari, faollashtirilgan ko’mir, ko’p miqdorda jigar, chernika,smorodina,qizil vino iste’mol qilganda Yashil-qora Temir preparatlari Yashil Kuchaygan peristaltikada bilirubin va biliverdin, sabzavotli parhezda
Tilla rang-sariq O’zgarmagan bilirubin (ko’krak yoshdagi bolalarda) Olov rang-och-sariq Sutli va sut mahsulotli parhezda Oq yoki kul rang-oq Gepatit, o’t yo’ XАZM А'ZOLАRI KАSАLLIKLАRINING UMUMIY SIMPTOMLАRI. BЕMORLАRNI KUZАTISH VА PАRVАRISHLАSH Xаzm а'zolаri kаsаlliklаri bilаn og'rigаn bеmorlаrdа turli tumаn shikoyаtlаr kuzаtilаdi. Ayniqsа qorin sohаsidа og'riq, ko'ngil аynаshi, qаytqilish, o'qchish, jig'ildon qаynаshi, ishtаxаning buzilishi, qаbziyаt, diаrеyа, mеtеorizm vа boshqа simptomlаr tеz tеz kuzаtilаdi. Qorindаgi og'riq Qorindаgi og'riq qorin bo'shlig'ining ko'plаb kаsаlliklаridа kuzаtilаdi. Qorin sohаsidа pеritonеаl vа vistsеrаl og'riqlаr fаrqlаnаdi. Pеritonеаl og'riq xаzm а'zolаrini qoplovchi qorinpаrdаdаgi kаsаllik jarayonlаridа pаydo bo'lаdi. Bundаy og'riqlаr doimiy, o'tkir, kеskir, kuchаyishi o'zgаruvchаn,qorin dеvoridа kuchli kuchlаnishidа kuzаtilаdi. Vistsеrаl og'riqlаr mе'dа ichаk trаktining motorik funktsiyаsi o'zgаrgаnidа (spаzm, аtoniyа, to'qimаlаri shikаstlаngаndа), dаrdsimon, sirqirаgаn, tаrqoq xаrаktеrdа bo'lаdi. Qorindаgi og'riq fаqаtginа xаzm а'zolаri o'zgаrishlаridа emаs, bаlki boshqа kаsаlliklаrdа hаm pаydo bo'lаdi. Mаnа, mаsаlаn, miokаrd infаrktining gаstrаlgik vаriаntidа kаsаllik bolshlаng'ich pаytlаridа epigаstrаl sohаdа o'tkir og'riq pаydo bo'lаdi. Og'riqning lokаlizаtsiyаsi аniqlаngаn dаrаjаlаridа zаrаrlаngаn а'zoni ko'rsаtishi mumkin. Mе'dа vа o'n ikki bаrmoq ichаkdаgi og'riqlаr, odаtdа, epigаstrаl sohаdа joylаshаdi vа ovqаt qаbuli bilаn bog'liq bo'lаdi. “Эrtа” boshlаnаdigаn og'riqlаr (birdаn ovqаt qаbulidаn kеyin yoki ovqаtlаngаndаn kеyin bir soаt mobаynidа) mе'dаning zаrаrlаngаnini (yаrа borligini) bеlgilаydi, “kеchki” boshlаnаdigаn (ovqаtlаngаndаn 2-3 soаt o'tgаnidаn kеyin) og'riqlаr o'n ikki bаrmoqli
Tilla rang-sariq O’zgarmagan bilirubin (ko’krak yoshdagi bolalarda) Olov rang-och-sariq Sutli va sut mahsulotli parhezda Oq yoki kul rang-oq Gepatit, o’t yo’ XАZM А'ZOLАRI KАSАLLIKLАRINING UMUMIY SIMPTOMLАRI. BЕMORLАRNI KUZАTISH VА PАRVАRISHLАSH Xаzm а'zolаri kаsаlliklаri bilаn og'rigаn bеmorlаrdа turli tumаn shikoyаtlаr kuzаtilаdi. Ayniqsа qorin sohаsidа og'riq, ko'ngil аynаshi, qаytqilish, o'qchish, jig'ildon qаynаshi, ishtаxаning buzilishi, qаbziyаt, diаrеyа, mеtеorizm vа boshqа simptomlаr tеz tеz kuzаtilаdi. Qorindаgi og'riq Qorindаgi og'riq qorin bo'shlig'ining ko'plаb kаsаlliklаridа kuzаtilаdi. Qorin sohаsidа pеritonеаl vа vistsеrаl og'riqlаr fаrqlаnаdi. Pеritonеаl og'riq xаzm а'zolаrini qoplovchi qorinpаrdаdаgi kаsаllik jarayonlаridа pаydo bo'lаdi. Bundаy og'riqlаr doimiy, o'tkir, kеskir, kuchаyishi o'zgаruvchаn,qorin dеvoridа kuchli kuchlаnishidа kuzаtilаdi. Vistsеrаl og'riqlаr mе'dа ichаk trаktining motorik funktsiyаsi o'zgаrgаnidа (spаzm, аtoniyа, to'qimаlаri shikаstlаngаndа), dаrdsimon, sirqirаgаn, tаrqoq xаrаktеrdа bo'lаdi. Qorindаgi og'riq fаqаtginа xаzm а'zolаri o'zgаrishlаridа emаs, bаlki boshqа kаsаlliklаrdа hаm pаydo bo'lаdi. Mаnа, mаsаlаn, miokаrd infаrktining gаstrаlgik vаriаntidа kаsаllik bolshlаng'ich pаytlаridа epigаstrаl sohаdа o'tkir og'riq pаydo bo'lаdi. Og'riqning lokаlizаtsiyаsi аniqlаngаn dаrаjаlаridа zаrаrlаngаn а'zoni ko'rsаtishi mumkin. Mе'dа vа o'n ikki bаrmoq ichаkdаgi og'riqlаr, odаtdа, epigаstrаl sohаdа joylаshаdi vа ovqаt qаbuli bilаn bog'liq bo'lаdi. “Эrtа” boshlаnаdigаn og'riqlаr (birdаn ovqаt qаbulidаn kеyin yoki ovqаtlаngаndаn kеyin bir soаt mobаynidа) mе'dаning zаrаrlаngаnini (yаrа borligini) bеlgilаydi, “kеchki” boshlаnаdigаn (ovqаtlаngаndаn 2-3 soаt o'tgаnidаn kеyin) og'riqlаr o'n ikki bаrmoqli
ichаk kаsаlliklаridа kuzаtilаdi. Ichаklаr zаrаrlаngаnidа og'riq qorinning pаstki yаrmidа joylаshаdi, ovqаt qаbuli bilаn bog'liqligi yo'q. Og'riq xissi yengil diskomfort sеzgisini xis qilishdаn, to chidаb bo'lmаs, аzoblovchi og'riq - kolikаgаchа bo'lishi mumkin. Kolikа (grеk. kolikos - ichаklаrdаgi og'riqdаn аzoblаnish) qorindаgi qo'qqisdаn dаrdsimon og'riq xuruji bo'lib, ko'pinchа qorin bo'shlig'i а'zolаri kаsаlliklаridа rivojlаnаdi. Ichаk kolikаsi - ko'pinchа to'sаtdаn boshlаnuvchi (dаrdsimon) og'riq xuruji bo'lib, ichаkning turli qismlаridа sеzilаdi, mеtеorizmdа kuzаtilаdi gаz chiqib kеtgаnidаn kеyin yengillаshаdi. Ichаk kolikаlаrini аsosiy ko'rinishi - tеnеzmlаr (yoki to'g'ri ichаk kolikаsi, rеktаl kolikа). Tеnеzmlаr (grеch. teinesmos - soxtа xojаt chаqirig'i) - ko'pinchа kаsаllik tufаyli аzobli dеfеkаtsiyа xoxishi ko'p bo'lmаgаn shilimshiq miqdori аjrаlishi bilаn kеchаdi. Tеnеzmlаr to'g'ri ichаk muskullаri spаzmi bilаn o'zаro bog'lаngаn; ulаr zаrаrlаnish borligidаn (mаsаlаn, ichburug', proktit, to'g'ri ichаk o'smаlаri, gеmorroy vа boshqаlаr) dаlolаt bеrаdi. O`t pufagi kolikasi (yoki jigar kolikasi) – o`t pufagi tosh kasalligining asosiy simptomi. Og`riq odatda o`ng qovurg`a ostida bo`lib, butun qoringa, o`ng yelka va kurak oralig`iga irradiatsiyalanadi. Pankreatik kolikada og`riq chap qovurg`a osti va chap kurakka tarqaladi. Qorindagi og`riq bilan birga bo`ladigan holat ikkita kategoriyaga ajratiladi. 1. Qorin bo`shlig`i organlarining hayotga xavf solmaydigan kasalliklari. Bunda «yengil» - bemor chiday olagigan og`riq bo`lib u bemorning umumiy holatining buzilishiga olib kelmaydi; yuqori gaz hosil qilish(meteorizm),ko`ngil aynishi kuzatilishi mumkin. Odatda, bemor bu buzilishlarning sabablarini ayta oladi(ko`p ovqatlanish, alkogolni ko`p iste`mol qilish, parhezning buzilishi). Bunda yuqori harorat va suyuq ich ketishi kuzatilmaydi. Bundan tashqari qorindagi o`tkir bo`lmagan og`riqda uni e`tibor bilan kuzatish kerak. Ko`p holatlarda xavfli kasalliklar kichik og`riqli holatlardan boshlanadi, ayniqsa bolalarda, qari kishilarda. 2. Hayot uchun xavfli bo`lgan qorin bo`shlig`i organlari kasalliklari. Qorinda birdan paydo bo`ladigan kuchli og`riq, ko`ngil aynishi, qusish, ich ketmasligi, qorin shishishi, qorin devorining tirishishi bilan birgalikda sodir bo`ladi. Bu holat “o`tkir qorin” termini bilan ataladi.
ichаk kаsаlliklаridа kuzаtilаdi. Ichаklаr zаrаrlаngаnidа og'riq qorinning pаstki yаrmidа joylаshаdi, ovqаt qаbuli bilаn bog'liqligi yo'q. Og'riq xissi yengil diskomfort sеzgisini xis qilishdаn, to chidаb bo'lmаs, аzoblovchi og'riq - kolikаgаchа bo'lishi mumkin. Kolikа (grеk. kolikos - ichаklаrdаgi og'riqdаn аzoblаnish) qorindаgi qo'qqisdаn dаrdsimon og'riq xuruji bo'lib, ko'pinchа qorin bo'shlig'i а'zolаri kаsаlliklаridа rivojlаnаdi. Ichаk kolikаsi - ko'pinchа to'sаtdаn boshlаnuvchi (dаrdsimon) og'riq xuruji bo'lib, ichаkning turli qismlаridа sеzilаdi, mеtеorizmdа kuzаtilаdi gаz chiqib kеtgаnidаn kеyin yengillаshаdi. Ichаk kolikаlаrini аsosiy ko'rinishi - tеnеzmlаr (yoki to'g'ri ichаk kolikаsi, rеktаl kolikа). Tеnеzmlаr (grеch. teinesmos - soxtа xojаt chаqirig'i) - ko'pinchа kаsаllik tufаyli аzobli dеfеkаtsiyа xoxishi ko'p bo'lmаgаn shilimshiq miqdori аjrаlishi bilаn kеchаdi. Tеnеzmlаr to'g'ri ichаk muskullаri spаzmi bilаn o'zаro bog'lаngаn; ulаr zаrаrlаnish borligidаn (mаsаlаn, ichburug', proktit, to'g'ri ichаk o'smаlаri, gеmorroy vа boshqаlаr) dаlolаt bеrаdi. O`t pufagi kolikasi (yoki jigar kolikasi) – o`t pufagi tosh kasalligining asosiy simptomi. Og`riq odatda o`ng qovurg`a ostida bo`lib, butun qoringa, o`ng yelka va kurak oralig`iga irradiatsiyalanadi. Pankreatik kolikada og`riq chap qovurg`a osti va chap kurakka tarqaladi. Qorindagi og`riq bilan birga bo`ladigan holat ikkita kategoriyaga ajratiladi. 1. Qorin bo`shlig`i organlarining hayotga xavf solmaydigan kasalliklari. Bunda «yengil» - bemor chiday olagigan og`riq bo`lib u bemorning umumiy holatining buzilishiga olib kelmaydi; yuqori gaz hosil qilish(meteorizm),ko`ngil aynishi kuzatilishi mumkin. Odatda, bemor bu buzilishlarning sabablarini ayta oladi(ko`p ovqatlanish, alkogolni ko`p iste`mol qilish, parhezning buzilishi). Bunda yuqori harorat va suyuq ich ketishi kuzatilmaydi. Bundan tashqari qorindagi o`tkir bo`lmagan og`riqda uni e`tibor bilan kuzatish kerak. Ko`p holatlarda xavfli kasalliklar kichik og`riqli holatlardan boshlanadi, ayniqsa bolalarda, qari kishilarda. 2. Hayot uchun xavfli bo`lgan qorin bo`shlig`i organlari kasalliklari. Qorinda birdan paydo bo`ladigan kuchli og`riq, ko`ngil aynishi, qusish, ich ketmasligi, qorin shishishi, qorin devorining tirishishi bilan birgalikda sodir bo`ladi. Bu holat “o`tkir qorin” termini bilan ataladi.
Qorindagi og`riqlarda og`riq qoldiruvchi, susaytiruvchi moddalar, klizmalar va grelkalarni shifokorlar sababini aniqlamasligiga qadar qo`llab bo`lmaydi, chunki bu diagnostikani qiyinlashtiradi, hattoki kasal holatining yomonlashuviga ham olib kelishi mumkin. Agarda bemorda qorinda og`riq bo`ladigan bo`lsa zudlik bilan shifokorni chaqirish kerak, bemorni yotqizish va unga suv va ovqat bermaslik kerak. Ko`ngil aynishi (lot. nausea) – ko`krak osti, ko`krak, halqum va og`iz bo`shlig`ida noqulaylik bo`lib, ko`pincha qusish bilan davom etadi. Ko`ngil aynishi so`lak oqishi, teri qoplamlari oqarishi, yuqori teri ajralishi, bosh aylanishi, qon bosimi pasayishi bilan birga kechishi mumkin. Bu simptomning rivojlanishida qusish markazining qo`zg`alishi yotadi. Agar ko`ngil aynishi soatlab davom etadigan bo`lsa, hamshira bemorga holatni vaqtincha yengillashitirishni o`rgatishi kerak- kichik porsiyalar orqali gazlanmagan mineral suvni ichish. Qusish (yunon. emesis) – oshqozon ichidagi massaning og`iz orqali noixtiyoriy ajralishi. Ko`pincha qusish ko`ngil aynishidan so`ng kechadi. Qusish faqatgina hazm qilish organlari kasalliklarida emas balki yuqumli kasalliklarda, zaharlanishlarda, buyrak kasalliklarida, qandli diabetda, gipertonik kasalliklarda, nerv kasalliklarida kuzatiladi. Qusish bemor holatini yomonlashtirishi, organizmni suvsizlantirishi va elektrolitlar yo`qotilishiga sabab bo`ladi. Bemorning hushini yo`qotganda qusish massalari bilan aspiratsiyasi bo`lishi mumkin, bu esa o`pka yallig`lanishiga sabab bo`ladi; uzoq aspiratsiya asfiksiyaga olib kelishi mumkin. Og`ir qusish ko`pincha oshqozon shilliq qavatining buzilishiga olib kelib, oshqozon qon ketishiga olib kelishi mumkin(Mellori-veyss sindromi). Aspiratsiya (lot. aspiratio – bo`g`ilish) – pastki nafas yo`llariga havo bilan suyuqliklar va yot jismlarning tushishi. Aspiratsiya o`tkir yo`tal, ba`zida nafas yetishmovchilig va hush yo`qolishi bilan kechishi mumkin. Asfiksiya (yunon. asphyxia – pulsning deyarli yo`qolishi) – nafas yetishmasligi, qon va to`qimalarda karbonat angidrid ortib ketib kislorod yetishmasligi kuzatiladi. Qusish bo`lganda uning ovqat qabul qilish bilan bog`liqligini aniqlash kerak. Oshqozon sababli qusish odatda bemor holatini yengillashtiradi, lekin nerv sistemasida qusish ovqat bilan bog`li bo`lmagani uchun bemorga yengillik
Qorindagi og`riqlarda og`riq qoldiruvchi, susaytiruvchi moddalar, klizmalar va grelkalarni shifokorlar sababini aniqlamasligiga qadar qo`llab bo`lmaydi, chunki bu diagnostikani qiyinlashtiradi, hattoki kasal holatining yomonlashuviga ham olib kelishi mumkin. Agarda bemorda qorinda og`riq bo`ladigan bo`lsa zudlik bilan shifokorni chaqirish kerak, bemorni yotqizish va unga suv va ovqat bermaslik kerak. Ko`ngil aynishi (lot. nausea) – ko`krak osti, ko`krak, halqum va og`iz bo`shlig`ida noqulaylik bo`lib, ko`pincha qusish bilan davom etadi. Ko`ngil aynishi so`lak oqishi, teri qoplamlari oqarishi, yuqori teri ajralishi, bosh aylanishi, qon bosimi pasayishi bilan birga kechishi mumkin. Bu simptomning rivojlanishida qusish markazining qo`zg`alishi yotadi. Agar ko`ngil aynishi soatlab davom etadigan bo`lsa, hamshira bemorga holatni vaqtincha yengillashitirishni o`rgatishi kerak- kichik porsiyalar orqali gazlanmagan mineral suvni ichish. Qusish (yunon. emesis) – oshqozon ichidagi massaning og`iz orqali noixtiyoriy ajralishi. Ko`pincha qusish ko`ngil aynishidan so`ng kechadi. Qusish faqatgina hazm qilish organlari kasalliklarida emas balki yuqumli kasalliklarda, zaharlanishlarda, buyrak kasalliklarida, qandli diabetda, gipertonik kasalliklarda, nerv kasalliklarida kuzatiladi. Qusish bemor holatini yomonlashtirishi, organizmni suvsizlantirishi va elektrolitlar yo`qotilishiga sabab bo`ladi. Bemorning hushini yo`qotganda qusish massalari bilan aspiratsiyasi bo`lishi mumkin, bu esa o`pka yallig`lanishiga sabab bo`ladi; uzoq aspiratsiya asfiksiyaga olib kelishi mumkin. Og`ir qusish ko`pincha oshqozon shilliq qavatining buzilishiga olib kelib, oshqozon qon ketishiga olib kelishi mumkin(Mellori-veyss sindromi). Aspiratsiya (lot. aspiratio – bo`g`ilish) – pastki nafas yo`llariga havo bilan suyuqliklar va yot jismlarning tushishi. Aspiratsiya o`tkir yo`tal, ba`zida nafas yetishmovchilig va hush yo`qolishi bilan kechishi mumkin. Asfiksiya (yunon. asphyxia – pulsning deyarli yo`qolishi) – nafas yetishmasligi, qon va to`qimalarda karbonat angidrid ortib ketib kislorod yetishmasligi kuzatiladi. Qusish bo`lganda uning ovqat qabul qilish bilan bog`liqligini aniqlash kerak. Oshqozon sababli qusish odatda bemor holatini yengillashtiradi, lekin nerv sistemasida qusish ovqat bilan bog`li bo`lmagani uchun bemorga yengillik
keltirmaydi. Qusish massalarida hazm qilinmagan ovqat qoldiqlari, shilliq, o`t suyuqligi, qon qoldiqlari bo`lishi mumkin. Oshqozon yoki o`n ikki barmoqli ichak shilliq qavatidan qon ketishida qusish massalari qo`ng`ir oqra rang- “kofe qoldig`I” rangida bo`ladi: gemoglobinning oshqozon suyuqligidagi xlorid kislota bilan kimyoviy reaksiyasi natijasida hosil bo`ladigan gematin hisobiga. Qizilo`ngach va oshqozonning kardial qismidagi kengaygan venalardan qon ketishida o`zgarmagan qon bilan butun og`iz orqali qusish kuzatiladi. Qusayotgan bemorga yordam ko`rsatish. Qusish vaqtida ular odatda instinktiv tarzda o`zlari uchun qulay holatga keladi. Agar bemor hushida bo`lmasa, uni yarim o`tirgan holatga keltirish yoki uni yonbosh yotqizib, boshini pastga egish kerak. Qusish massalarini nafas yo`llariga tushishining oldini olish uchun bemor orqasi bilan yotmasligi kerak. Polga tog`ora qo`yish, og`iz burchagiga esa sochiq qo`yish kerak. Hamshira bemorning holatini kuzatishi va qusish massalarining aspiratsiyasining oldini olishi kerak. Qusish massalarida qon bo`lganda bemorni to`shagiga yotqizib, zudlik bilan shifokorni chaqirish kerak. Shifokor kelgunga qadar epigastral sohaga muz qo`yish mumkin, Pulsni sanash va Arterial bosimni o`lchash kerak. Qusish massalarini yig`ish uning miqdori va tarkibini laboratorik tekshiruvda aniqlash uchun amalga oshiriladi. Yig`ish uchun og`zi keng 2 l hajmdagi va qopqog`i bo`lgan shisha idish qulay hisoblanadi. Agar qusish qaytalanadigan bo`lsa, qusish massalarini alohida idishlarga yig`ish kerak. Qusish massalarini shifokor kelgunga qadar saqlash kerak. Qusish massalarini zararlantirish uchun qopqoq bilan yopilgan idishga quruq oxakli xlor sepiladi va aralashtiriadi. 1 soatdan so`ng u kanalizatsiyaga oqiziladi. Kekirish (lot. eructatio) – birdaniga noixtiyoriy ba`zida ovozli bo`lib oshqozon yoki qizilo`ngachda yig`ilgan havoni chiqarib yuborish. Kekirish oshqozon tarkibining kichik qismining og`izga tushishi bilan birga bo`lishi mumkin. Havo bilan kekirish aerofagiyada kuzatiladi. Aerofagiya (yunon. aeros - havo, phagein – yemoq, yutmoq) – mo`l miqdordagi havoni yutib keyin esa kekirish; uni tez ovqatlanishda, bir qator oshqozon-ichak kasalliklarida, psixik kasalliklarda kuzatish mumkin.
keltirmaydi. Qusish massalarida hazm qilinmagan ovqat qoldiqlari, shilliq, o`t suyuqligi, qon qoldiqlari bo`lishi mumkin. Oshqozon yoki o`n ikki barmoqli ichak shilliq qavatidan qon ketishida qusish massalari qo`ng`ir oqra rang- “kofe qoldig`I” rangida bo`ladi: gemoglobinning oshqozon suyuqligidagi xlorid kislota bilan kimyoviy reaksiyasi natijasida hosil bo`ladigan gematin hisobiga. Qizilo`ngach va oshqozonning kardial qismidagi kengaygan venalardan qon ketishida o`zgarmagan qon bilan butun og`iz orqali qusish kuzatiladi. Qusayotgan bemorga yordam ko`rsatish. Qusish vaqtida ular odatda instinktiv tarzda o`zlari uchun qulay holatga keladi. Agar bemor hushida bo`lmasa, uni yarim o`tirgan holatga keltirish yoki uni yonbosh yotqizib, boshini pastga egish kerak. Qusish massalarini nafas yo`llariga tushishining oldini olish uchun bemor orqasi bilan yotmasligi kerak. Polga tog`ora qo`yish, og`iz burchagiga esa sochiq qo`yish kerak. Hamshira bemorning holatini kuzatishi va qusish massalarining aspiratsiyasining oldini olishi kerak. Qusish massalarida qon bo`lganda bemorni to`shagiga yotqizib, zudlik bilan shifokorni chaqirish kerak. Shifokor kelgunga qadar epigastral sohaga muz qo`yish mumkin, Pulsni sanash va Arterial bosimni o`lchash kerak. Qusish massalarini yig`ish uning miqdori va tarkibini laboratorik tekshiruvda aniqlash uchun amalga oshiriladi. Yig`ish uchun og`zi keng 2 l hajmdagi va qopqog`i bo`lgan shisha idish qulay hisoblanadi. Agar qusish qaytalanadigan bo`lsa, qusish massalarini alohida idishlarga yig`ish kerak. Qusish massalarini shifokor kelgunga qadar saqlash kerak. Qusish massalarini zararlantirish uchun qopqoq bilan yopilgan idishga quruq oxakli xlor sepiladi va aralashtiriadi. 1 soatdan so`ng u kanalizatsiyaga oqiziladi. Kekirish (lot. eructatio) – birdaniga noixtiyoriy ba`zida ovozli bo`lib oshqozon yoki qizilo`ngachda yig`ilgan havoni chiqarib yuborish. Kekirish oshqozon tarkibining kichik qismining og`izga tushishi bilan birga bo`lishi mumkin. Havo bilan kekirish aerofagiyada kuzatiladi. Aerofagiya (yunon. aeros - havo, phagein – yemoq, yutmoq) – mo`l miqdordagi havoni yutib keyin esa kekirish; uni tez ovqatlanishda, bir qator oshqozon-ichak kasalliklarida, psixik kasalliklarda kuzatish mumkin.
Kekirish og'izda kislota ta’mi bilan birga bo'lishi mumkin (oshqozon sekretsiya, me'da-xlorid kasallik amplifikasyon) yoki achchiq (qachon o'n ikki barmoqli ichak dan me'daga safro tashlab), chirigan tuxum hidli (gastrit bilan, pilorik stenoz) . Noxush ta'm va hidni his qilish bemorga katta noqulaylik tug'dirishiga olib keladi. Bu alomatlar borligi har ovqatdan so'ng bemorga tish chayish tavsiya etiladi, suv yoki qaynatilgan suvi o'tlar (yalpiz, moychechak va hokazo) bilan og'zini chayqash. Jig’ildon qaynashi, zarda qilish (Lot. pyrosis.) - ko'krak yoki qorinning epigastral sohasi atrofidagi kuydiruvchi harakterdagi og’riqqa, ko'pincha qizilo'ngachga me’da xlorid kislotasini ko’tarilishi va qizilo'ngach silliq mushak spazmı hisobiga vujudga keladi. Sabablari: reflyuks-ezofagit, oshqozon va o'n ikki barmoqli ichak yarasi kasalligi, o't yo'llarining kasalliklari, diafragma churralarida bo'lishi mumkin. Jig’ildon qaynashini yo'qotish uchun bemorga shifokor tomonidan tavsiya etilgan dori-darmon berilib, unga stakan sut, mineral yoki qaynatilgan suv beriladi, uyqu vaqtida karavotning bosh tomoni ko'tariladi. Ishtaha yo’qolishi Bemorlarda ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari ko'pincha ishtahaning buzilishiga olib keladi. Ishtaha (lotin appetitio - kuchli istak, xohish) ovqatlanishdan oldin va ovqat bilan bog'liq yoqimli tuyg'uga ataladi. Ishtahaning buzilishining quyidagi turlari mavjud:  Ishtahani pasayishi. Me’da sekretsiyasini kamayishi va oshqozonning kislotaligini kamayishi tufayli vujudga keladi. Ishtaha butunlay yo'qolishi anoreksiya deyiladi. - Ishtahani oshishi. Ko'pincha oshqozon yarasi, pankreatitda kuzatiladi. Patologik Ishtahani oshishi Bulimiya deyiladi. Bulimiya organik miya kasalligining namoyon bo'lishi mumkin. - Ishtahani buzilishi (pikatsizm)- kul, ko'mir, bo'r, ohak, kesaklarni iste'mol qilishga hohishni vujudga kelishi. pikatsizm ovqat markazini funktsional holati o'zgarishlari tufayli vujudga keladi. (masalan, homiladorlik, temir tanqisligi
Kekirish og'izda kislota ta’mi bilan birga bo'lishi mumkin (oshqozon sekretsiya, me'da-xlorid kasallik amplifikasyon) yoki achchiq (qachon o'n ikki barmoqli ichak dan me'daga safro tashlab), chirigan tuxum hidli (gastrit bilan, pilorik stenoz) . Noxush ta'm va hidni his qilish bemorga katta noqulaylik tug'dirishiga olib keladi. Bu alomatlar borligi har ovqatdan so'ng bemorga tish chayish tavsiya etiladi, suv yoki qaynatilgan suvi o'tlar (yalpiz, moychechak va hokazo) bilan og'zini chayqash. Jig’ildon qaynashi, zarda qilish (Lot. pyrosis.) - ko'krak yoki qorinning epigastral sohasi atrofidagi kuydiruvchi harakterdagi og’riqqa, ko'pincha qizilo'ngachga me’da xlorid kislotasini ko’tarilishi va qizilo'ngach silliq mushak spazmı hisobiga vujudga keladi. Sabablari: reflyuks-ezofagit, oshqozon va o'n ikki barmoqli ichak yarasi kasalligi, o't yo'llarining kasalliklari, diafragma churralarida bo'lishi mumkin. Jig’ildon qaynashini yo'qotish uchun bemorga shifokor tomonidan tavsiya etilgan dori-darmon berilib, unga stakan sut, mineral yoki qaynatilgan suv beriladi, uyqu vaqtida karavotning bosh tomoni ko'tariladi. Ishtaha yo’qolishi Bemorlarda ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari ko'pincha ishtahaning buzilishiga olib keladi. Ishtaha (lotin appetitio - kuchli istak, xohish) ovqatlanishdan oldin va ovqat bilan bog'liq yoqimli tuyg'uga ataladi. Ishtahaning buzilishining quyidagi turlari mavjud:  Ishtahani pasayishi. Me’da sekretsiyasini kamayishi va oshqozonning kislotaligini kamayishi tufayli vujudga keladi. Ishtaha butunlay yo'qolishi anoreksiya deyiladi. - Ishtahani oshishi. Ko'pincha oshqozon yarasi, pankreatitda kuzatiladi. Patologik Ishtahani oshishi Bulimiya deyiladi. Bulimiya organik miya kasalligining namoyon bo'lishi mumkin. - Ishtahani buzilishi (pikatsizm)- kul, ko'mir, bo'r, ohak, kesaklarni iste'mol qilishga hohishni vujudga kelishi. pikatsizm ovqat markazini funktsional holati o'zgarishlari tufayli vujudga keladi. (masalan, homiladorlik, temir tanqisligi
anemiyasi). ishtahani buzilishi ayrim oziq-ovqat masalan go'sht va go'sht ovqatlarga bo’lishi oshqozon saratonida kuzatiladi. Meteorizm (yunoncha meteorismos - yuqoriga ko'taruvchi) - ovqat hazm qilish traktida ortiqcha gazlar yig'ilishi va ularni chiqarlishini buzilishi. Meteorizm qorinda og'rig, og'irlik hissi kabi namoyon bo'ladi. Gazlar tashqariga chiqqandan keyin bu alomatlar yo'qoladi. Kasal tez-tez gaz chiqarishi bezovta qiladi (kuniga 20- dan ortiq).Kuchaygan ichak peristaltikasida qorinda baland tovushli qurullash paydo bo'ladi. Meteorizmning asosiy sabablari quyidagicha: Ichaklarda ko’p gazl hosil qiluvchi mahsulotlarni iste’mol qilish: sut, javdar non, karam, kartoshka, no'xat, loviya va boshqalar. ovqat hazm qilish trakti kasalliklari - aerophagia, surunkali kolit, disbakterioz, pankreatit, va boshqalar. Ichak parezi - qorin organlari bo'yicha operatsiyalardan keyin, va og'ir patologiya: insult, tromboz, tutqich tomir va boshq. meteorizm bilan bezovtalanayotgan bemorlarga birinchi navbatda, parhez tuzatishni o'z ichiga oladi. Bemorga, kukun yoki tabletka shaklida faollashtirilgan ko'mir, romashka choy, ukrop urug'idan qaynatma 2-3 marta berish. Diareya Ich ketishi yoki diareya (yunon-diiya harakatlari, rriyo-muddati) - tez-tez defeksatsiya (kuniga 2 martadan ortiq), bunda axlat massasi suyuq. Diareya odatda tezlashtirilgan ichak peristaltikasi bilan bog'liq va bu tez harakatlanish natijasida ichaklar orqali va ichak mahsullarini tezlashtirilgan evakuatsiya qilish natijasida yuzaga keladi. Diareya, shuningdek, ichakda suv va elektrolitlar so’rilishining kamayishi, ichak bo'shlig'iga sekretsiyani kuchayishi va shilimshiqni oshirib yuborishga asoslangan. Agar bu ichak shilliq qavatining yallig'lanishiga olib keladigan bo'lsa, suyuq axlatda turli xil qo’shimchalar paydo bo'ladi. Diareyaning asosiy sabablari quyidagicha. Oshqozon-ichak traktining kasalliklari - sekretor etishmovchiligi, oshqozon saratoni, oshqozon yarasi, nospesifik kolit, pankreatit, gepatit, jigar sirozi va boshqalar bilan gastrit.
anemiyasi). ishtahani buzilishi ayrim oziq-ovqat masalan go'sht va go'sht ovqatlarga bo’lishi oshqozon saratonida kuzatiladi. Meteorizm (yunoncha meteorismos - yuqoriga ko'taruvchi) - ovqat hazm qilish traktida ortiqcha gazlar yig'ilishi va ularni chiqarlishini buzilishi. Meteorizm qorinda og'rig, og'irlik hissi kabi namoyon bo'ladi. Gazlar tashqariga chiqqandan keyin bu alomatlar yo'qoladi. Kasal tez-tez gaz chiqarishi bezovta qiladi (kuniga 20- dan ortiq).Kuchaygan ichak peristaltikasida qorinda baland tovushli qurullash paydo bo'ladi. Meteorizmning asosiy sabablari quyidagicha: Ichaklarda ko’p gazl hosil qiluvchi mahsulotlarni iste’mol qilish: sut, javdar non, karam, kartoshka, no'xat, loviya va boshqalar. ovqat hazm qilish trakti kasalliklari - aerophagia, surunkali kolit, disbakterioz, pankreatit, va boshqalar. Ichak parezi - qorin organlari bo'yicha operatsiyalardan keyin, va og'ir patologiya: insult, tromboz, tutqich tomir va boshq. meteorizm bilan bezovtalanayotgan bemorlarga birinchi navbatda, parhez tuzatishni o'z ichiga oladi. Bemorga, kukun yoki tabletka shaklida faollashtirilgan ko'mir, romashka choy, ukrop urug'idan qaynatma 2-3 marta berish. Diareya Ich ketishi yoki diareya (yunon-diiya harakatlari, rriyo-muddati) - tez-tez defeksatsiya (kuniga 2 martadan ortiq), bunda axlat massasi suyuq. Diareya odatda tezlashtirilgan ichak peristaltikasi bilan bog'liq va bu tez harakatlanish natijasida ichaklar orqali va ichak mahsullarini tezlashtirilgan evakuatsiya qilish natijasida yuzaga keladi. Diareya, shuningdek, ichakda suv va elektrolitlar so’rilishining kamayishi, ichak bo'shlig'iga sekretsiyani kuchayishi va shilimshiqni oshirib yuborishga asoslangan. Agar bu ichak shilliq qavatining yallig'lanishiga olib keladigan bo'lsa, suyuq axlatda turli xil qo’shimchalar paydo bo'ladi. Diareyaning asosiy sabablari quyidagicha. Oshqozon-ichak traktining kasalliklari - sekretor etishmovchiligi, oshqozon saratoni, oshqozon yarasi, nospesifik kolit, pankreatit, gepatit, jigar sirozi va boshqalar bilan gastrit.
Ichak infektsiyalari - dizenteriya, xolera va boshqalar. Disbakterioz. Zaharlanish, jumladan, oziq-ovqat zaharlanishi. Endokrin tizim kasalliklari - tirotoksikoz, diabet va boshqalar. Metabolik kasalliklar - gipovitaminoz, amiloidoz va boshqalar. Yatrogenik sabablar orasida ichni bo’shashtiruvchi dori vositalari, magneziy tuzlari bo'lgan antasidlar va boshqalar mavjud. Alimentar sabablari – ortiqcha ovqatlanish, shoshilib ovqatni iste'mol qilish,. Psixogen sabablar - stressli holatlarda, ayiq kasalligi deb atalishi mumkin; mumkin bo'lgan ertalab diareya - "diareya-signal soatlari". Patalogik jarayonnig joylashish o’rniga ko’ra diareya enteral (enteritda- ingichka ichakning yallig’lanishi) va kolitik (kolitda- yo’g’on ichakning yallig’lanishi) turlari farqlanadi. Enteral diareyada sutkasiga 3-6 marta juda ko’p, suyuq, sariq-yashil tusli ich ketadi. Kolitik diareya uchun sutkasiga 10 marotaba va undan ham ko’proq ich ketishi xarakterli. Najas odatda kam, kichik bo’lakli, ko’pincha “tupiksimon”,shilliq aralash, ba’zi hollarda esa qon aralash ham bo’lishi mumkin. Diareya bilan og’rigan bemorlar parvarishi. Bu birinchi navbatda bemor tanasi, shuningdek yotoq joyi va kiyimini toza saqlashdan iborat. Bemor hojatini unitazda emas, balki shifokor najasni tekshirishi uchun tuvakda bajarishi kerak. Har bir hojatdan so’ng bemorning orqa chiqaruv teshigini atrofi kuchsiz dezenfiksiyalovchi moddalar bilan ohista artish kerak. Uzoq davom etadigan og’ir diareya organizmning ko’p miqdorda elektrolitlarni (K, Na, Mg va boshqalar) yo’qotishiga, suvsizlanishiga va arterial bosimini tushushiga olib keladi. Shuning uchun hamshira doimo bemor ahvolini, puls sonini, arterial bosimini, bemor qabul qilgan suyuqlik hajmini, bemorning necha marotaba hojatga chiqqanini va najas ko’rinishini kuzatib borishi kerak. Bemor og’irligi har kun o’lchanib, qayd qilib borilishi zarur. Ko’pincha diareyaga turli infeksiyalar sabab bo’ladi. Shuning uchun avvalambor diareya sababchisini yo’qotish kerak. Bunday bemorlarga palatada deraza oldidan joy ajratiladi, bemorga zarur buyumlar qoldiriladi. Bemor palatasi kuniga 2-3 marotaba nam holda tozalanishi zarur. Pol issiq sovunli vasodali suv bilan
Ichak infektsiyalari - dizenteriya, xolera va boshqalar. Disbakterioz. Zaharlanish, jumladan, oziq-ovqat zaharlanishi. Endokrin tizim kasalliklari - tirotoksikoz, diabet va boshqalar. Metabolik kasalliklar - gipovitaminoz, amiloidoz va boshqalar. Yatrogenik sabablar orasida ichni bo’shashtiruvchi dori vositalari, magneziy tuzlari bo'lgan antasidlar va boshqalar mavjud. Alimentar sabablari – ortiqcha ovqatlanish, shoshilib ovqatni iste'mol qilish,. Psixogen sabablar - stressli holatlarda, ayiq kasalligi deb atalishi mumkin; mumkin bo'lgan ertalab diareya - "diareya-signal soatlari". Patalogik jarayonnig joylashish o’rniga ko’ra diareya enteral (enteritda- ingichka ichakning yallig’lanishi) va kolitik (kolitda- yo’g’on ichakning yallig’lanishi) turlari farqlanadi. Enteral diareyada sutkasiga 3-6 marta juda ko’p, suyuq, sariq-yashil tusli ich ketadi. Kolitik diareya uchun sutkasiga 10 marotaba va undan ham ko’proq ich ketishi xarakterli. Najas odatda kam, kichik bo’lakli, ko’pincha “tupiksimon”,shilliq aralash, ba’zi hollarda esa qon aralash ham bo’lishi mumkin. Diareya bilan og’rigan bemorlar parvarishi. Bu birinchi navbatda bemor tanasi, shuningdek yotoq joyi va kiyimini toza saqlashdan iborat. Bemor hojatini unitazda emas, balki shifokor najasni tekshirishi uchun tuvakda bajarishi kerak. Har bir hojatdan so’ng bemorning orqa chiqaruv teshigini atrofi kuchsiz dezenfiksiyalovchi moddalar bilan ohista artish kerak. Uzoq davom etadigan og’ir diareya organizmning ko’p miqdorda elektrolitlarni (K, Na, Mg va boshqalar) yo’qotishiga, suvsizlanishiga va arterial bosimini tushushiga olib keladi. Shuning uchun hamshira doimo bemor ahvolini, puls sonini, arterial bosimini, bemor qabul qilgan suyuqlik hajmini, bemorning necha marotaba hojatga chiqqanini va najas ko’rinishini kuzatib borishi kerak. Bemor og’irligi har kun o’lchanib, qayd qilib borilishi zarur. Ko’pincha diareyaga turli infeksiyalar sabab bo’ladi. Shuning uchun avvalambor diareya sababchisini yo’qotish kerak. Bunday bemorlarga palatada deraza oldidan joy ajratiladi, bemorga zarur buyumlar qoldiriladi. Bemor palatasi kuniga 2-3 marotaba nam holda tozalanishi zarur. Pol issiq sovunli vasodali suv bilan
artiladi, eshik ushlagichi, tualet o’tirg’ichi, unitaz va tualet poli suyuq dezinfeksiyalovchi eritma bilan artiladi. Bu tozalov uchun alohida chelak va lattadan foydalaniladi. Bu chelak va latta ham vaqti vaqti bilan dezinfeksiyalab yoki qaynatib tozalanib turiladi. Bunday bemorlarga tegishli ovqat idishlari boshqa bemorlar ovqat idishlaridan ajratilgan holda alohida sovun va sodali issiq suvda yuviladi, 15 min qaynatiladi va alohida saqlanadi. Ovqat qoldiqlari ham xlorli ohak bilan 1:2 nisbatda aralashtirib, 1 soatga qoldiriladi va so’ngra zararsizlangandan so’ng kanalizatsiyaga to’kiladi. Agar bemor alohida tuvakdan foydalangan bo’lsa, tuvak dezinfeksiya qilingandan so’ng, qo’shimcha skameyka ustiga, ostiga toza qog’oz qo’ygan holda qo’yiladi. Tuvak har gal almashtirilganda ostidagi qog’oz olib yoqib yuboriladi va o’rniga boshqasi qo’yiladi. Tuvakdagi siydik va najas quruq xlorli ohak bilan 1:2 nisbatda aralashtirib 1 soatga qo’yiladi. So’ngra kanalizatsiyaga to’kib tashlanadi. Bemor buyumlari har kuni dezinfeksiyalovchi moddalar bilan yuvilishi, so’ngra kamida 15 minut qaynatilishi zarur. Iflos choyshablar alohida yig’iladi va sovun- sodali suv solingan bakka 15 minutga solib qo’yiladi. Najas tekkan choyshablar suv bilan yuvilib, quruq xlorli ohak solingan idishga 1 soat solib qo’yiladi. Bemorga qarovchi hamshira ham yuqoridagi tozalov ishlarini bajarganda ustiga xalat kiyishi, gigienik qoidalarga rioya etishi zarur. Tozalov ishlari tugagach albatta qo’lini sovunlab yuvib, zararlangan xalatni yechishi ,oyoq kiyimini dezinfeksiyalovchi moddalar bilan artishi zarur. Hamshira diareya bo’lgan bemorga har kuni kamida 1,5-2 l suyuqlik,ya’ni limon choy , na’matak qaynatmasi yoki chernik sokidan ichib turishi lozimligini tushuntirishi zarur. Ixtiyorsiz defekatsiya odatda defekatsiyani idora etuvchi nerv tizimi zararlanganda turli kasalliklarda, bemor hushini yo’qotganda, (miyaga qon quyilganda) yuzaga keladi. Najas tutaolmaslik mahalliy yallig’lanishda, to’g’ri ichak sfinkterining kuchli travmalarida kuzatilishi ham mumkin. Najasini tuta olmaydiga bemorlar alohida palataga yotqiziladi. Bunday bemorlarni ovqat ratsioni yuqori kaloriyali va oson so’riluvchi bo’lishi kerak. Har ertalab bemorlarga tozalowchi klizma qilinadi. Najas tuta olmaydigan bemorlar maxsus rezinali tuvakka o’tirishi yoki maxsus jihozlangan krovatda yotishi zarur. Bunday bemorlar tanasi
artiladi, eshik ushlagichi, tualet o’tirg’ichi, unitaz va tualet poli suyuq dezinfeksiyalovchi eritma bilan artiladi. Bu tozalov uchun alohida chelak va lattadan foydalaniladi. Bu chelak va latta ham vaqti vaqti bilan dezinfeksiyalab yoki qaynatib tozalanib turiladi. Bunday bemorlarga tegishli ovqat idishlari boshqa bemorlar ovqat idishlaridan ajratilgan holda alohida sovun va sodali issiq suvda yuviladi, 15 min qaynatiladi va alohida saqlanadi. Ovqat qoldiqlari ham xlorli ohak bilan 1:2 nisbatda aralashtirib, 1 soatga qoldiriladi va so’ngra zararsizlangandan so’ng kanalizatsiyaga to’kiladi. Agar bemor alohida tuvakdan foydalangan bo’lsa, tuvak dezinfeksiya qilingandan so’ng, qo’shimcha skameyka ustiga, ostiga toza qog’oz qo’ygan holda qo’yiladi. Tuvak har gal almashtirilganda ostidagi qog’oz olib yoqib yuboriladi va o’rniga boshqasi qo’yiladi. Tuvakdagi siydik va najas quruq xlorli ohak bilan 1:2 nisbatda aralashtirib 1 soatga qo’yiladi. So’ngra kanalizatsiyaga to’kib tashlanadi. Bemor buyumlari har kuni dezinfeksiyalovchi moddalar bilan yuvilishi, so’ngra kamida 15 minut qaynatilishi zarur. Iflos choyshablar alohida yig’iladi va sovun- sodali suv solingan bakka 15 minutga solib qo’yiladi. Najas tekkan choyshablar suv bilan yuvilib, quruq xlorli ohak solingan idishga 1 soat solib qo’yiladi. Bemorga qarovchi hamshira ham yuqoridagi tozalov ishlarini bajarganda ustiga xalat kiyishi, gigienik qoidalarga rioya etishi zarur. Tozalov ishlari tugagach albatta qo’lini sovunlab yuvib, zararlangan xalatni yechishi ,oyoq kiyimini dezinfeksiyalovchi moddalar bilan artishi zarur. Hamshira diareya bo’lgan bemorga har kuni kamida 1,5-2 l suyuqlik,ya’ni limon choy , na’matak qaynatmasi yoki chernik sokidan ichib turishi lozimligini tushuntirishi zarur. Ixtiyorsiz defekatsiya odatda defekatsiyani idora etuvchi nerv tizimi zararlanganda turli kasalliklarda, bemor hushini yo’qotganda, (miyaga qon quyilganda) yuzaga keladi. Najas tutaolmaslik mahalliy yallig’lanishda, to’g’ri ichak sfinkterining kuchli travmalarida kuzatilishi ham mumkin. Najasini tuta olmaydiga bemorlar alohida palataga yotqiziladi. Bunday bemorlarni ovqat ratsioni yuqori kaloriyali va oson so’riluvchi bo’lishi kerak. Har ertalab bemorlarga tozalowchi klizma qilinadi. Najas tuta olmaydigan bemorlar maxsus rezinali tuvakka o’tirishi yoki maxsus jihozlangan krovatda yotishi zarur. Bunday bemorlar tanasi
tozaligiga alohida e’tibor berilishi zarur. Tez-tez bemor belyolari almashtirib turishi zarur. Qabziyat yoki konstipatsiya( lot. Constipation- yig’ilish, to’dalanish degan ma’noni anglatadi) najasning uzoq to’planib qolishi yoki defekatsiyaning to’liq bo’lmasligi oqibatida(100 gr/ sut) to’planib borishi. Qabziyat ichak motorikasining buzulishi, defekatsiya xohishining kuchsizlanishi bilan bog’liq holda yuzaga chiqadi. Najasning ichak bo’shlig’idagi normal harakatiga MIT dagi organik o’zgarishlar ham to’sqinlik qiladi. Qabziyat ichak kasallanmagan hollarda ham vujudga kelishi mumkin. Masalan noto’g’ri ovqatlanishda yoki och qolganda, organizm suvsizlanganda yoki oson so’riluvchi ovqatlar istemol qilganda, o’simlik kletchatkasi yetishmaganda (peristaltika aktivatori) kuzatiladi. Surunkali qabziyat uchun quydagi simptomlar xarakterli: Kuchanish vaqti umumiy defakatsiya vaqtining 25% ni tashkil etadi. Qattiq najasning fragmentatsiyasi 4 defekatsiya aktida kamida 1 marotaba kuzatiladi. Defekatsiya to’liq bo’lmasligi kamida defekatsiyaning har 4 aktida 1 marotaba seziladi. Najas chiqishiga to’sqinlik ham kamida defekatsiyaning har 4 aktida 1 marotaba seziladi. Defekatsiya kamida haftada 3 marotaba kuzatiladi. Qabziyatning asosiy sabablari: yo’g’on va ingichka ichakning yallig’lanish kasalliklari, ichak boshlig’ida to’siqlarning bo’lishi (mexanik qabziyat) masalan : qorin bo’shlig’I o’smasida, bachadon yiriklashishi hisobiga (xomiladorlikda) ichakda bosim ortib ketishida, to’g’ri ichakda poliplar bo’lganida kuzatiladi. Pastki ichakdagi peristaltikani susaytiradigan kasalliklar ; paraproktit, gemaroy, anus yoriqlari va fistulasidir. Ekzogen zaharlanish - qo'rg'oshin, simob, talli, vismut bilan surunkali kasb kasalligi zaharlanishi; giyohvandlik, uzoq muddatli chekish. Endogen zaharlanish - masalan, surunkali buyrak etishmovchiligida. Endokrin tizim kasalliklari - gipoterioz, diabet va boshqalar. Suv-elektrolit metabolizmasini buzish - degidratatsiya, kaliy etishmovchiligi, yurak etishmovchiligi va boshqalar. Oziqlantirish va dietani buzish - parhezda kam miqdordagi kletchatkaning miqdori, suyuqlikni iste'mol qilishni cheklash, "quruq" taomlarni iste'mol qilish,
tozaligiga alohida e’tibor berilishi zarur. Tez-tez bemor belyolari almashtirib turishi zarur. Qabziyat yoki konstipatsiya( lot. Constipation- yig’ilish, to’dalanish degan ma’noni anglatadi) najasning uzoq to’planib qolishi yoki defekatsiyaning to’liq bo’lmasligi oqibatida(100 gr/ sut) to’planib borishi. Qabziyat ichak motorikasining buzulishi, defekatsiya xohishining kuchsizlanishi bilan bog’liq holda yuzaga chiqadi. Najasning ichak bo’shlig’idagi normal harakatiga MIT dagi organik o’zgarishlar ham to’sqinlik qiladi. Qabziyat ichak kasallanmagan hollarda ham vujudga kelishi mumkin. Masalan noto’g’ri ovqatlanishda yoki och qolganda, organizm suvsizlanganda yoki oson so’riluvchi ovqatlar istemol qilganda, o’simlik kletchatkasi yetishmaganda (peristaltika aktivatori) kuzatiladi. Surunkali qabziyat uchun quydagi simptomlar xarakterli: Kuchanish vaqti umumiy defakatsiya vaqtining 25% ni tashkil etadi. Qattiq najasning fragmentatsiyasi 4 defekatsiya aktida kamida 1 marotaba kuzatiladi. Defekatsiya to’liq bo’lmasligi kamida defekatsiyaning har 4 aktida 1 marotaba seziladi. Najas chiqishiga to’sqinlik ham kamida defekatsiyaning har 4 aktida 1 marotaba seziladi. Defekatsiya kamida haftada 3 marotaba kuzatiladi. Qabziyatning asosiy sabablari: yo’g’on va ingichka ichakning yallig’lanish kasalliklari, ichak boshlig’ida to’siqlarning bo’lishi (mexanik qabziyat) masalan : qorin bo’shlig’I o’smasida, bachadon yiriklashishi hisobiga (xomiladorlikda) ichakda bosim ortib ketishida, to’g’ri ichakda poliplar bo’lganida kuzatiladi. Pastki ichakdagi peristaltikani susaytiradigan kasalliklar ; paraproktit, gemaroy, anus yoriqlari va fistulasidir. Ekzogen zaharlanish - qo'rg'oshin, simob, talli, vismut bilan surunkali kasb kasalligi zaharlanishi; giyohvandlik, uzoq muddatli chekish. Endogen zaharlanish - masalan, surunkali buyrak etishmovchiligida. Endokrin tizim kasalliklari - gipoterioz, diabet va boshqalar. Suv-elektrolit metabolizmasini buzish - degidratatsiya, kaliy etishmovchiligi, yurak etishmovchiligi va boshqalar. Oziqlantirish va dietani buzish - parhezda kam miqdordagi kletchatkaning miqdori, suyuqlikni iste'mol qilishni cheklash, "quruq" taomlarni iste'mol qilish,
ichaklarning tarkibini - kuchli choy, kakao, oq non va boshqalarni bo'shatish qiyin bo'lgan taomlarni iste'mol qilish. Yatrogen omillar - ichak motor faoliyatini susaytiruvchi doridan foydalanish (narkotik analgetiklar, antidepressantlar, nosteroid yallig'lanishga qarshi agentlari, b-blokatorlar, kaltsiy kanal bloklovchilar, va boshqalar) yoki tarkib suvsizlantirish (masalan, diuretiklar). Bir vaqtning o'zida bir nechta preparatlarni qo'llash konstipatsiyani kuchaytirishi va saqlab turishi mumkin. Neyrogen omillar Gipodinamika - to'shakda uzoq umr ko'rgan bemorlarda ich qotishi. Ichakning motor funktsiyasi buzilishining xususiyatiga qarab atopik va spastik konstipatsiyaga ajratiladi. • Ichaklar mushaklari-turining zaifligi va ichak devorining ta’sirlanish darajasining pastligi, shuningdek, qo'shni organlarning kasalliklari bilan bog'liq bo'lgan intestinal atoniyada (atonik ichak tutilishida), ichakning tarkibiy qismini 7 kungacha yoki undan ortiq muddatgacha davom ettiradi. Atonik ichak tutilishi bilan najas silindr shaklida bo'ladi. • spastik qabziyat ichak motorikasi kuchaygan, biroq bo'ylama harakatdan segmentar ichak harakatlari ustun. Qabıziyatda, bemorlarda qorinda og'riq, ichakning to'liq boşhaltılmaganlik his-tuyg'usi kuzatiladi. Qabziyat bilan og'rigan bemorlarni davolash. Qabziyatni bartaraf qilish uchun, imkon qadar motor faoliyatini oshirish kerak. Bu, bemor bilan suhbat o'tkazish nima uchun ich qotishini sababini tushuntirish, turmush tarzi va ovqatlanish tartibini o’zgartirish zarur. ichak 2-3 kun ichida faqat bitta stul to'liq bo'shatilishini bilishi kerak. To'rt mahal ovqatlanish tavsiya qilinadi: sut kislotali mahsulotlar (kefir, qatiq), yangi javdar non, meva va rezavorlar nordon navlari ( olxo'ri, olma, va boshqalar), asal, sabzavot, o'tlar, grechka, gazli ichimliklar, quritilgan (o'rik, o'rik). Ichakning ishi sabzavot, meva va rezavor mevalaridan olingan organik kislotalar va shakarlar bilan yaxshi rag'batlantiriladi. Shuning uchun qabziyatda, ko'rsatilgan meva va sabzavot sharbatlari, anjir, xurmo va banan, olma zarur. Shifokor tomonidan rektal shamcha (bisakodil) gipertonik huqna tavsiya etiladi. fekal tosh qattiq bo'lsa, kechasiga yog’li huqna va ertalab rektal-sham
ichaklarning tarkibini - kuchli choy, kakao, oq non va boshqalarni bo'shatish qiyin bo'lgan taomlarni iste'mol qilish. Yatrogen omillar - ichak motor faoliyatini susaytiruvchi doridan foydalanish (narkotik analgetiklar, antidepressantlar, nosteroid yallig'lanishga qarshi agentlari, b-blokatorlar, kaltsiy kanal bloklovchilar, va boshqalar) yoki tarkib suvsizlantirish (masalan, diuretiklar). Bir vaqtning o'zida bir nechta preparatlarni qo'llash konstipatsiyani kuchaytirishi va saqlab turishi mumkin. Neyrogen omillar Gipodinamika - to'shakda uzoq umr ko'rgan bemorlarda ich qotishi. Ichakning motor funktsiyasi buzilishining xususiyatiga qarab atopik va spastik konstipatsiyaga ajratiladi. • Ichaklar mushaklari-turining zaifligi va ichak devorining ta’sirlanish darajasining pastligi, shuningdek, qo'shni organlarning kasalliklari bilan bog'liq bo'lgan intestinal atoniyada (atonik ichak tutilishida), ichakning tarkibiy qismini 7 kungacha yoki undan ortiq muddatgacha davom ettiradi. Atonik ichak tutilishi bilan najas silindr shaklida bo'ladi. • spastik qabziyat ichak motorikasi kuchaygan, biroq bo'ylama harakatdan segmentar ichak harakatlari ustun. Qabıziyatda, bemorlarda qorinda og'riq, ichakning to'liq boşhaltılmaganlik his-tuyg'usi kuzatiladi. Qabziyat bilan og'rigan bemorlarni davolash. Qabziyatni bartaraf qilish uchun, imkon qadar motor faoliyatini oshirish kerak. Bu, bemor bilan suhbat o'tkazish nima uchun ich qotishini sababini tushuntirish, turmush tarzi va ovqatlanish tartibini o’zgartirish zarur. ichak 2-3 kun ichida faqat bitta stul to'liq bo'shatilishini bilishi kerak. To'rt mahal ovqatlanish tavsiya qilinadi: sut kislotali mahsulotlar (kefir, qatiq), yangi javdar non, meva va rezavorlar nordon navlari ( olxo'ri, olma, va boshqalar), asal, sabzavot, o'tlar, grechka, gazli ichimliklar, quritilgan (o'rik, o'rik). Ichakning ishi sabzavot, meva va rezavor mevalaridan olingan organik kislotalar va shakarlar bilan yaxshi rag'batlantiriladi. Shuning uchun qabziyatda, ko'rsatilgan meva va sabzavot sharbatlari, anjir, xurmo va banan, olma zarur. Shifokor tomonidan rektal shamcha (bisakodil) gipertonik huqna tavsiya etiladi. fekal tosh qattiq bo'lsa, kechasiga yog’li huqna va ertalab rektal-sham
kiriting. Qotib qolgan najas hollarda klizmalari samarali emas, barmoqlarni kiritish kerak. Buning uchun, hamshira, bemor ostida sudna qo’yib rezina qo'lqop kiyadi va vazelin bilan o'ng qo'lning o'rta va ko’rsatkich barmoqlarini to'g'ri ichakka kiritib axlatni qismlarga bulib tashlash kerak, keyintozalovchi klizma qo'yish kerak. Gastrointestinal qonash Qon najasi gastrointestinal qonashning muhim belgisidir. Qon ketish manbaining lokalizatsiyasiga qarab, najas ranglari turli xil ranglarga ega bo'lishi mumkin – qoramtirdan to’q qora ranggacha. Oshqozon-ichakdan qon ketishini eng muhim klinik alomatlaridan Gematomezis (. Qonli qusish Lotin haematemesis) Va melena (yunoncha melanos - qora). Bunda holsizlik, bosh aylanishi, quloq shang'illashi, bosh aylanishi, bexushlik, teri va shilliq pardalarida, tez-tez, zaif to'ldirish yurak urish, qon bosimi pasayishi paydo bo'lishi mumkin. Gastrointestinal qonash bilan og'rigan bemorni davolash. Agar bemor yuqorida ko'rsatilgan belgilarga ega bo'lsa, hamshira darhol shifokorga bu haqda xabar berishi va birinchi navbatda bemorni birinchi yordamini berishi kerak. Shifokorni chaqirib, bemorni gorizontal yotqizib (qon bosimi tushganida, yotoqning oyoq uchi ko'tarish) qo'yishi kerak. Unga gapirish va chekish taqiqlangan bo'lishi kerak. Bemorga ovqat yoki ichimlik berilmaydi. Oshqozon joyiga muz qo'yishingiz mumkin. Hamshira qon guruhi turini va rezus omilni aniqlash laborantni chaqirib aniqlashtirishi, shuningdek qonda hematokrit va gemoglobin aniqlashi kerak. Yurak urishini soni va qon bosimini har 30 daqiqada nazorat qlishi,ongi, teri rangi umumiy holatini kuzatishi zarur. Shifokorning retsepti bo'yicha gemostatik agentlar parenteral yo'l bilan buyuriladi. Qon ketishdan keyingi kunlarda bemorni parvarish qilish ham muhim ahamiyatga ega. Bemor 3 dan 5 kungacha qat'iy yotoq tartibga rioya qilishlari kerak. 24-48 soat ochlik - ularga ovqat va suyuqliklarni taqiqlash kerak. Keyin esa suyuq, iliq yoki sovuqroq ovqat-sut, jele, tuxum oqsili beriladi. Hamshira bemorni o`zi ovqatlantirishi, bemor tomonidan vrach ko`rsatmasini bexato bajarishini nazorat qilishi kerak. Gemorroidal qon ketishda qabziyatga qarshi kurashish kerak.
kiriting. Qotib qolgan najas hollarda klizmalari samarali emas, barmoqlarni kiritish kerak. Buning uchun, hamshira, bemor ostida sudna qo’yib rezina qo'lqop kiyadi va vazelin bilan o'ng qo'lning o'rta va ko’rsatkich barmoqlarini to'g'ri ichakka kiritib axlatni qismlarga bulib tashlash kerak, keyintozalovchi klizma qo'yish kerak. Gastrointestinal qonash Qon najasi gastrointestinal qonashning muhim belgisidir. Qon ketish manbaining lokalizatsiyasiga qarab, najas ranglari turli xil ranglarga ega bo'lishi mumkin – qoramtirdan to’q qora ranggacha. Oshqozon-ichakdan qon ketishini eng muhim klinik alomatlaridan Gematomezis (. Qonli qusish Lotin haematemesis) Va melena (yunoncha melanos - qora). Bunda holsizlik, bosh aylanishi, quloq shang'illashi, bosh aylanishi, bexushlik, teri va shilliq pardalarida, tez-tez, zaif to'ldirish yurak urish, qon bosimi pasayishi paydo bo'lishi mumkin. Gastrointestinal qonash bilan og'rigan bemorni davolash. Agar bemor yuqorida ko'rsatilgan belgilarga ega bo'lsa, hamshira darhol shifokorga bu haqda xabar berishi va birinchi navbatda bemorni birinchi yordamini berishi kerak. Shifokorni chaqirib, bemorni gorizontal yotqizib (qon bosimi tushganida, yotoqning oyoq uchi ko'tarish) qo'yishi kerak. Unga gapirish va chekish taqiqlangan bo'lishi kerak. Bemorga ovqat yoki ichimlik berilmaydi. Oshqozon joyiga muz qo'yishingiz mumkin. Hamshira qon guruhi turini va rezus omilni aniqlash laborantni chaqirib aniqlashtirishi, shuningdek qonda hematokrit va gemoglobin aniqlashi kerak. Yurak urishini soni va qon bosimini har 30 daqiqada nazorat qlishi,ongi, teri rangi umumiy holatini kuzatishi zarur. Shifokorning retsepti bo'yicha gemostatik agentlar parenteral yo'l bilan buyuriladi. Qon ketishdan keyingi kunlarda bemorni parvarish qilish ham muhim ahamiyatga ega. Bemor 3 dan 5 kungacha qat'iy yotoq tartibga rioya qilishlari kerak. 24-48 soat ochlik - ularga ovqat va suyuqliklarni taqiqlash kerak. Keyin esa suyuq, iliq yoki sovuqroq ovqat-sut, jele, tuxum oqsili beriladi. Hamshira bemorni o`zi ovqatlantirishi, bemor tomonidan vrach ko`rsatmasini bexato bajarishini nazorat qilishi kerak. Gemorroidal qon ketishda qabziyatga qarshi kurashish kerak.
Axlat tekshirishi Axlat tekshiruvi-MIT kasalliklarida asosiy tekshiruv bo`lib hisoblanadi. Tekshiruv aniqligi bemorning tekshiruvga tayyorlashga bog`liq bo`ladi. Axlatning keyingi tekshiruv turlari farqlanadi. Koprologik tekshiruv (grek. Kopros-axlat)-hazm traktining turli qismlarida ovqat hazm bo`lishini o`rganadi:  Rangi, zichligi(konsistensiyasi), hidi, reaksiyasi(pH) va qo`shimchalarning mavjudligi(ovqat qoldiqlari, yiring, qon, shilliq, gelmintlar);  Oqsil qoldiqlari(muskul va biriktiruvchi tola), uglevod qoldiqlari (o`simlik hujayrasi va kraxmal), yog` qoldiqlari(neytral yog`, yog` kislotasi, sovun), hujayra qoldiqlari (leykositlar, eritrositlar, makrofaglar, ichak epiteliysi), kristallik hosila(tripelfosfati, kalsiy oksalat, xolesterin kristallari), shilliqni aniqlash uchun axlatni mikroskopik tekshiruvdan o`tkaziladi.  Qonning aniq pigmentini, strekobilin, ammiak va aminokislotalarni aniqlash uchun axlatni kimyoviy analizdan o`tkaziladi. Axlatda yashirin qonni tekshiruvi-Gregersen Veber reaksiyasi. Sodda hayvonlar va gelmintlar tuxumini axlatda aniqlash tekshiruvi. Ichak infeksiyasi qo`zg`atuvchisini aniqlash uchun bakteriologik tekshiruv qo`llniladi Bemorni axlat topshirishga tayyorlash:  Medikamentlar bekor qilinishi: axlatning tashqi ko`rinishiga ta`sir ko`rsatadigan, mikroskopik tekshiruvga xalal beruvchi va ichaklar peristaltikasini kuchaytiradigan preparatlar 2-3 kun oldin to`xtatiladi. Bunday preparatlar qatoriga vismut, temir, bariy sulfat, pilokarpin, efedrin, neostigmin metilsulfat, aktivlangan ko`mir preparatlari, shuningdek yog`lardan tayyorlangan rektal shamchalar ham kiradi. Moyli huqnalar ham o`tkazilmaydi.  Ovqat rejimini to`grilash: tekshiruvdan 5 kun oldin bemorga maxsus dieta buyuriladi.  Odatda Shmid (2250kkal) yoki Pevzner (3250kkal) dietasi buyuriladi. Shmid dietasi tarkibiga bo`tqa, yog`siz go`sht, kartoshka pyuresi, tuxum, bug`doy non va ichimliklar (sut, choy, kakao) kiradi. Pevzner dietasi maksimal ovqat yuklamasi asosida tuzilgan. Uning tarkibiga qovurilgan go`sht, grechixa va guruch
Axlat tekshirishi Axlat tekshiruvi-MIT kasalliklarida asosiy tekshiruv bo`lib hisoblanadi. Tekshiruv aniqligi bemorning tekshiruvga tayyorlashga bog`liq bo`ladi. Axlatning keyingi tekshiruv turlari farqlanadi. Koprologik tekshiruv (grek. Kopros-axlat)-hazm traktining turli qismlarida ovqat hazm bo`lishini o`rganadi:  Rangi, zichligi(konsistensiyasi), hidi, reaksiyasi(pH) va qo`shimchalarning mavjudligi(ovqat qoldiqlari, yiring, qon, shilliq, gelmintlar);  Oqsil qoldiqlari(muskul va biriktiruvchi tola), uglevod qoldiqlari (o`simlik hujayrasi va kraxmal), yog` qoldiqlari(neytral yog`, yog` kislotasi, sovun), hujayra qoldiqlari (leykositlar, eritrositlar, makrofaglar, ichak epiteliysi), kristallik hosila(tripelfosfati, kalsiy oksalat, xolesterin kristallari), shilliqni aniqlash uchun axlatni mikroskopik tekshiruvdan o`tkaziladi.  Qonning aniq pigmentini, strekobilin, ammiak va aminokislotalarni aniqlash uchun axlatni kimyoviy analizdan o`tkaziladi. Axlatda yashirin qonni tekshiruvi-Gregersen Veber reaksiyasi. Sodda hayvonlar va gelmintlar tuxumini axlatda aniqlash tekshiruvi. Ichak infeksiyasi qo`zg`atuvchisini aniqlash uchun bakteriologik tekshiruv qo`llniladi Bemorni axlat topshirishga tayyorlash:  Medikamentlar bekor qilinishi: axlatning tashqi ko`rinishiga ta`sir ko`rsatadigan, mikroskopik tekshiruvga xalal beruvchi va ichaklar peristaltikasini kuchaytiradigan preparatlar 2-3 kun oldin to`xtatiladi. Bunday preparatlar qatoriga vismut, temir, bariy sulfat, pilokarpin, efedrin, neostigmin metilsulfat, aktivlangan ko`mir preparatlari, shuningdek yog`lardan tayyorlangan rektal shamchalar ham kiradi. Moyli huqnalar ham o`tkazilmaydi.  Ovqat rejimini to`grilash: tekshiruvdan 5 kun oldin bemorga maxsus dieta buyuriladi.  Odatda Shmid (2250kkal) yoki Pevzner (3250kkal) dietasi buyuriladi. Shmid dietasi tarkibiga bo`tqa, yog`siz go`sht, kartoshka pyuresi, tuxum, bug`doy non va ichimliklar (sut, choy, kakao) kiradi. Pevzner dietasi maksimal ovqat yuklamasi asosida tuzilgan. Uning tarkibiga qovurilgan go`sht, grechixa va guruch
bo`tqasi, qovurilgan kartoshka, salatlar, karam, moy, bug`doy non, yangi mevalar va sharbat kiradi. Bu dietalar yordamida ovqatning o`zlashtirish bosqichini (ovqat hazm qi,ish kamchiligi bosqichi) amalga oshirish mumkin. Masalan, Shmidt dietasida sog`lom odam axlatida ovqat qoldiqlari aniqlanmaydi, Pevzner dietasida axlatda katta miqdorda hazm bo`lmagan kletchatka va kam miqdorda mushak tolasi topiladi.  Axlatdagi yashirin qon analizida axlat topshirishdan 3 kun oldin bemorga sut-o`simlik dietasi buyuriladi va qonni aniqlashda reaksiyaga kirishganligi uchun temir saqlaydigan mahsulotlar(go`sht, jigar, baliq, tuxum, pomidor, ko`k sabzavotlar, grechixa bo`tqasi) man etiladi. Natijaning soxta chiqmasligi uchun bemorda milklar qonashi, burundan qon ketishi va qonli yo`tal yo`qligiga ishonch hosil qilish kerak, bemorga tishlarini tozalash maslahat berilmaydi. TEKSHIRUVGA BEMORNI TAYYORLASH Bemorga shisha yoki po`kak tiqini bo`lgan toza va quruq shisha flakon beriladi (penitsillinniki ham bo`ladi). Bemorga axlat topshirish texnikasini tushuntirish kerak bo`ladi, unga ichakni idishga bo`shatish kerakligini tushuntirish kerak(suvsiz). Defekatsiyadan so`ng darhol tayoqcha bilan axlatning bir necha qismlaridan 5-10 g idishga solib darrov idish og`zini yopib, leykoplastir bilan mahkamlashi kerak bo`ladi, va yo`llanma bilan birga ajratilgan sanitar xonasiga qoldirishi lozim. Axlatda yashirin axlat miqdori tekshiruvida bemor og`zi qonayotgan bo`lsa, unga 2-3 kun tish shotkasi bilan tozalashmasligi va 3%li ichimlik sodasi bilan og`zini chayishi maslahat beriladi. Axlatning bakteriologik tekshiruvida bemorga konservantli steril tiqin beriladi. Shisha tiqin 2 soatga dezinfeksiyalovchi eritmada namlanadi(masalan, 3% li xloramin, 2%li xlorli modda). Po`kaklar yoqib yuboriladi. Labaratoriyaga 8 soatda yetkazilishi kerak (statsionar holatlarda 1 soatda). Axlatni 8-12 soatdan keyin tekshiriladi, ungacha uni 3-5 °С haroratda saqlanadi.
bo`tqasi, qovurilgan kartoshka, salatlar, karam, moy, bug`doy non, yangi mevalar va sharbat kiradi. Bu dietalar yordamida ovqatning o`zlashtirish bosqichini (ovqat hazm qi,ish kamchiligi bosqichi) amalga oshirish mumkin. Masalan, Shmidt dietasida sog`lom odam axlatida ovqat qoldiqlari aniqlanmaydi, Pevzner dietasida axlatda katta miqdorda hazm bo`lmagan kletchatka va kam miqdorda mushak tolasi topiladi.  Axlatdagi yashirin qon analizida axlat topshirishdan 3 kun oldin bemorga sut-o`simlik dietasi buyuriladi va qonni aniqlashda reaksiyaga kirishganligi uchun temir saqlaydigan mahsulotlar(go`sht, jigar, baliq, tuxum, pomidor, ko`k sabzavotlar, grechixa bo`tqasi) man etiladi. Natijaning soxta chiqmasligi uchun bemorda milklar qonashi, burundan qon ketishi va qonli yo`tal yo`qligiga ishonch hosil qilish kerak, bemorga tishlarini tozalash maslahat berilmaydi. TEKSHIRUVGA BEMORNI TAYYORLASH Bemorga shisha yoki po`kak tiqini bo`lgan toza va quruq shisha flakon beriladi (penitsillinniki ham bo`ladi). Bemorga axlat topshirish texnikasini tushuntirish kerak bo`ladi, unga ichakni idishga bo`shatish kerakligini tushuntirish kerak(suvsiz). Defekatsiyadan so`ng darhol tayoqcha bilan axlatning bir necha qismlaridan 5-10 g idishga solib darrov idish og`zini yopib, leykoplastir bilan mahkamlashi kerak bo`ladi, va yo`llanma bilan birga ajratilgan sanitar xonasiga qoldirishi lozim. Axlatda yashirin axlat miqdori tekshiruvida bemor og`zi qonayotgan bo`lsa, unga 2-3 kun tish shotkasi bilan tozalashmasligi va 3%li ichimlik sodasi bilan og`zini chayishi maslahat beriladi. Axlatning bakteriologik tekshiruvida bemorga konservantli steril tiqin beriladi. Shisha tiqin 2 soatga dezinfeksiyalovchi eritmada namlanadi(masalan, 3% li xloramin, 2%li xlorli modda). Po`kaklar yoqib yuboriladi. Labaratoriyaga 8 soatda yetkazilishi kerak (statsionar holatlarda 1 soatda). Axlatni 8-12 soatdan keyin tekshiriladi, ungacha uni 3-5 °С haroratda saqlanadi.