KURS ISHI YARASHISH TARTIB TAOMILLARI Reja: I. Kirish II. Asosiy qism 2.1 Kelishuv bitimini yoki mediativ kelishuvni tuzish 2.2 Kelishuv bitimining mazmuni 2.3 Kelishuv bitimini tasdiqlash to‘g‘risidagi masalani ko‘rib chiqish 2.4 Kelishuv bitimini tasdiqlashni rad etish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Yarashish tartib taomillari — insonlar o‘rtasidagi aloqaning boshlang‘ich bosqichidan boshlab, ulardagi o‘zaro hurmat, ishonch va munosabatlarni rivojlantirish jarayonidir. Bu mavzu, ayniqsa, romantik aloqalar va ijtimoiy munosabatlar uchun juda muhimdir, chunki muvaffaqiyatli aloqalar va do‘stliklar odatda yaxshi yarashish va muloqotga bog‘liq. Yarashish, o‘z navbatida, ikki yoki undan ortiq kishining bir-birini tushunishi, qiziqishlari va qiymatlari bilan tanishib, ular o‘rtasida samarali va barqaror aloqalar o‘rnatilishiga yordam beradi. Maqsadli munosabatlar, ko‘p hollarda, o‘zaro aloqaning o‘sishi va rivojlanishiga yordam beruvchi bosqichlarni o‘z ichiga oladi. Bu bosqichlar, o‘z navbatida, tanishtirish, hissiy bog‘lanish, muloqot qilish, nizolarni hal qilish kabi jarayonlardan iborat bo‘lib, har birining o‘ziga xos ahamiyati bor. Yarashishning bu tartib taomillari insonlar o‘rtasidagi tushunishni chuqurlashtirish va aloqalarni mustahkamlashga imkon yaratadi. Ushbu referatda yarashish tartib taomillari, ularning mohiyati, o‘zaro aloqalarga qo‘shadigan hissasi va bu jarayonlarning muvaffaqiyatli munosabatlarga qanday ta’sir ko‘rsatishi haqida batafsil so‘z yuritiladi. 2.1 Kelishuv bitimini yoki mediativ kelishuvni tuzish Sud taraflarni yarashtirish uchun choralar ko‘radi, ularga fuqarolik sud ishlarini yuritishning barcha bosqichlarida nizoni hal etishga ko‘maklashadi. Taraflar kelishuv bitimini yoki mediativ kelishuvni tuzib, nizoni o‘zaro talablarning to‘liq hajmida yoki qisman hal etishi mumkin. Kelishuv bitimi yoki mediativ kelishuv da’vo tartibida yuritiladigan har qanday ish bo‘yicha tuzilishi mumkin. Kelishuv bitimi fuqarolik sud ishlarini yuritishning har qanday bosqichida va sud hujjatini ijro etish jarayonida, mediativ kelishuv esa birinchi instansiya sudida sud alohida xonaga (maslahatxonaga) sud hujjatini qabul qilish uchun chiqquniga qadar taraflar tomonidan tuzilishi mumkin. Kelishuv bitimi yoki mediativ kelishuv yozma shaklda tuziladi va kelishuv bitimini, mediativ kelishuvni tuzgan shaxslar yoki ularning vakillari tomonidan imzolanadi. Kelishuv bitimi sud tomonidan tasdiqlanganidan keyin tuzilgan hisoblanadi. Kelingan bitim yoki mediativ kelishuv — ikki yoki undan ortiq tomon o‘rtasidagi nizolarni hal qilish va o‘zaro murosaga erishish uchun rasmiy yoki norasmiy shaklda tuzilgan hujjat yoki kelishuvdir. Bunday kelishuvlar, odatda, muammolarni hal qilish va tomonlar o‘rtasida barqaror va samarali aloqalarni o‘rnatish uchun muhimdir. Bu jarayon, aloqalarni mustahkamlash va kelajakdagi kelishmovchiliklardan saqlanish uchun kuchli asosi bo‘lishi mumkin. Kelishuv bitimi va mediativ kelishuvning mohiyati Kelishuv bitimi va mediativ kelishuvlar, bir tomondan, nizoli tomonlar o‘rtasida o‘zaro anglashuv va kelishuvga erishish maqsadida tuziladi. Kelishuv bitimi rasmiy hujjat sifatida huquqiy kuchga ega bo‘ladi va tomonlarning o‘zaro majburiyatlarini belgilaydi. Mediativ kelishuv esa, odatda, uchinchi taraf — mediator yordamida amalga oshiriladi. Mediator, har ikki tomonning manfaatlarini hisobga olgan holda, konstruktiv muzokaralar olib boradi va tomonlarni o‘zaro kelishuvga undaydi. Kelishuv bitimi yoki mediativ kelishuvni tuzish jarayoni Kelishuv bitimini yoki mediativ kelishuvni tuzish jarayoni quyidagi asosiy bosqichlarni o‘z ichiga oladi: 1. Tushunish va maqsadlarni aniqlash: Tomonlar o‘rtasidagi muzokaralar boshlanishidan oldin, har ikki tomon o‘z maqsadlarini va kutilayotgan natijalarni aniq belgilab olishlari kerak. Bu bosqichda tomonlar bir-birining nuqtai nazarini tinglash va tushunishga harakat qilishlari muhimdir. 2. Muzokaralar va takliflar: Tomonlar o‘rtasida muloqot orqali muammolar va ularga yechim topishga qaratilgan takliflar va muhokamalar amalga oshiriladi. Mediator bu jarayonda neytral rolni o‘ynaydi va tomonlarni o‘zaro muzokaralar olib borishga undaydi. 3. Kelishuv shartlarini belgilash: Tomonlar o‘rtasida o‘zaro kelishilgan shartlar va majburiyatlar yozma ravishda rasmiylashtiriladi. Kelishuv bitimi tomonlar uchun aniq va tushunarli bo‘lishi kerak. 4. Hujjatlashtirish va tasdiqlash: Kelishuv bitimi yoki mediativ kelishuv rasmiy hujjat shaklida tasdiqlanadi. Bitimning qonuniy kuchga ega bo‘lishi uchun u taraflar tomonidan imzolanadi va kerakli hollarda huquqiy talablar bajariladi. 5. Kuzatuv va bajarilishini ta’minlash: Kelishuv bitimi tuzilganidan so‘ng, uning bajarilishini kuzatish va kerak bo‘lsa, shartlarga rioya qilish uchun qo‘shimcha choralar ko‘riladi. Mediativ kelishuvlar doirasida tomonlar o‘rtasidagi o‘zaro ishonch va aloqaning davom etishi uchun mediator nazorat qilish va yordam ko‘rsatish vazifasini bajaradi. Kelishuv bitimi va mediativ kelishuvning ahamiyati Kelishuv bitimi yoki mediativ kelishuv, nizolarni hal qilishda muhim rol o‘ynaydi, chunki u tomonlarning o‘zaro kelishuvga erishishiga yordam beradi va qarama-qarshiliklarni bartaraf etadi. Bunday kelishuvlar huquqiy va etik muhitni yaxshilash, ishbilarmonlik va shaxsiy munosabatlarni mustahkamlash uchun asos yaratadi. Mediativ kelishuvlar, ayniqsa, muammoni samarali hal qilish va barcha tomonlar uchun qabul qilinadigan natijaga erishish imkonini beradi, shuningdek, kelajakdagi nizolarning oldini olish uchun kuchli asos hisoblanadi. 2.2 Kelishuv bitimining mazmuni Kelishuv bitimi uni ijro etish muddati va tartibi ko‘rsatilgan holda taraflar tomonidan kelishilgan shartlarni o‘z ichiga olishi kerak. Taraflar tomonidan kelishuv bitimi shartlari bo‘yicha qabul qilingan majburiyatlarning ijro etilishi taraflarni bir-biriga yoki boshqa voqealarga (harakatlarga) bog‘liq qilib qo‘yishi mumkin emas. Kelishuv bitimida javobgar tomonidan majburiyatlarni kechiktirib yoki bo‘lib-bo‘lib ijro etish to‘g‘risidagi, talab qilish huquqidan boshqa shaxs foydasiga voz kechish haqidagi, qarzdan to‘liq yoki qisman voz kechish yoxud uni tan olish to‘g‘risidagi, sud xarajatlarini taqsimlash haqidagi shartlar va qonunga zid bo‘lmagan boshqa shartlar bo‘lishi mumkin. Agar kelishuv bitimida sud xarajatlarini taqsimlash to‘g‘risidagi shart mavjud bo‘lmasa, sud mazkur masalani kelishuv bitimini tasdiqlash chog‘ida, ushbu Kodeksda belgilangan tartibda hal qiladi. Kelishuv bitimi uni tuzgan shaxslar sonidan bitta ortiq nusxada tuziladi va imzolanadi. Ushbu nusxalardan biri ish materiallariga qo‘shib qo‘yiladi. Kelishuv bitimi — tomonlar o‘rtasida o‘zaro murosaga erishish va nizoni hal qilish maqsadida tuzilgan hujjat bo‘lib, u muayyan shartlar va majburiyatlarni o‘z ichiga oladi. Bitimning mazmuni va tarkibi uning huquqiy kuchini ta’minlaydi va tomonlarning kelishilgan shartlarga rioya qilishlarini kafolatlaydi. Kelishuv bitimi mazmuni aniq, tushunarli va har ikki tomon uchun maqbul bo‘lishi kerak. Quyida kelishuv bitimining asosiy tarkibiy qismlari va mazmuni haqida batafsil ma’lumot keltiraman: 1. Kirish qismi (Preambula) Bitimning kirish qismi tomonlarning kimligi, bitim tuzishdagi maqsadlar va kelishuvning umumiy shartlarini qisqacha tushuntiradi. Bu qismda bitimning asosiy maqsadi, tomonlar o‘rtasidagi munosabatlar va bitimning amal qilish doirasi haqida ma’lumotlar keltiriladi. Misol: “Ushbu kelishuv bitimi [Tashkilot A] va [Tashkilot B] o‘rtasida [muammo yoki nizoning mohiyati]ni hal qilish va [maqsad]ga erishish uchun tuziladi.” 2. Tafsilotli shartlar (Asosiy shartlar) Kelishuv bitimining asosiy qismi tomonlar o‘rtasidagi kelishilgan shartlar va majburiyatlarni batafsil bayon qiladi. Bu bo‘limda har bir tomonning bajarishi kerak bo‘lgan vazifalar va kelishilgan shartlar aniq va ravshan tarzda ko‘rsatiladi. Misol: “[Tashkilot A] [belgilangan muddat ichida ma’lum miqdordagi mablag‘ni to‘lashga majburdir], [Tashkilot B] esa [xizmat yoki mahsulotni yetkazib berish yoki boshqa shartlarni bajarish]ni amalga oshiradi.” 3. Muddatlar va shartlar Kelishuv bitimida shartlarning bajarilish muddatlari va ularning amal qilish davri ko‘rsatiladi. Tomonlar o‘rtasidagi kelishuvning qanchalik vaqt davomida amal qilishini aniqlash, kelajakdagi muammolarning oldini olish va shartlarga rioya qilishni ta’minlash uchun muhimdir. Misol: “Ushbu bitim [bitim tuzilgan sanadan boshlab 6 oy davomida] amal qiladi.” 4. Huquq va majburiyatlar Kelishuv bitimi tomonlarning huquqlari va majburiyatlarini aniq belgilaydi. Bu bo‘limda har bir tomonning o‘z vazifalari va ularga tegishli huquqlari haqida ma’lumotlar keltiriladi. Tomonlar o‘z majburiyatlariga rioya qilmasligi yoki kelishuv shartlarini bajarmasligi holatida qanday choralar ko‘rilishi ko‘rsatiladi. Misol: “Agar [Tashkilot A] o‘zining moliyaviy majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarmasa, [Tashkilot B] tomonidan qo‘shimcha jarima talab qilinadi.” 5. Moliya va to‘lov shartlari Agar bitim moliyaviy operatsiyalarni o‘z ichiga olsa, to‘lov shartlari va moliyaviy masalalar alohida bo‘limda ko‘rsatiladi. To‘lovlar miqdori, valyutasi, muddatlari va to‘lov tartibi haqida ma’lumotlar aniq va tushunarli tarzda yozilishi kerak. Misol: “To‘lovlar [boshqa tomon tomonidan] har oyning 5 sanasida amalga oshiriladi va [belgilangan bank hisob raqamiga] o‘tkaziladi.” 6. Shartnoma shartlari va o‘zgarishlar Kelishuv bitimida shartlar va shartnomaga o‘zgarishlar kiritish tartibi ham ko‘rsatiladi. Tomonlar kelishuv shartlarini o‘zaro rozilik bilan o‘zgartirishlari mumkin, lekin bu o‘zgarishlar bitimning yozma shaklida rasmiylashtirilishi lozim. Misol: “Bitimga o‘zgarishlar faqat yozma ravishda va tomonlarning imzolari bilan amalga oshiriladi.” 7. Munosabatlarni hal qilish va nizolarni hal qilish tartibi Bitimning bir qismi sifatida, tomonlar o‘rtasida kelishuv shartlarini bajarishda yuzaga kelgan nizolarni hal qilish tartibi ko‘rsatiladi. Bu yerda muammolarni qanday hal qilish usullari, masalan, mediator yoki arbitraj orqali nizolarni hal qilish mumkinligi haqida ma’lumot keltiriladi. Misol: “Har qanday nizolar va kelishmovchiliklar [mediatorda] hal qilinadi, agar bu mumkin bo‘lmasa, [sud tizimida] ko‘rib chiqiladi.” 8. Imzolar va sanalar Kelishuv bitimi tomonlar tomonidan imzolanadi va rasmiylashtirilgan sanalar keltiriladi. Bitimning qonuniy kuchga ega bo‘lishi uchun tomonlar uning mazmunini tasdiqlashlari va hujjatga imzo qo‘yishlari kerak. Misol: “Bitim [sanasi] kuni imzolandi.” Kelishuv bitimi mazmuni aniq, tushunarli va har ikki tomon uchun maqbul bo‘lishi kerak. Bu bitim tomonlarning huquqlarini va majburiyatlarini belgilaydi va ularning kelishilgan shartlarga rioya qilishini kafolatlaydi. 2.3 Kelishuv bitimini tasdiqlash to‘g‘risidagi masalani ko‘rib chiqish Kelishuv bitimini tasdiqlash to‘g‘risidagi masala sud majlisida taraflar albatta ishtirok etgan holda ko‘riladi, bunday kelishuv notarius tomonidan tasdiqlangan hollar bundan mustasno. Ishda ishtirok etuvchi shaxslar sud majlisining vaqti va joyi haqida xabardor qilinadi. Kelishuv bitimini tasdiqlash to‘g‘risida ajrim chiqariladi, unda ish yuritish tugatilganligi ko‘rsatiladi. Kelishuv bitimi apellyatsiya, kassatsiya yoki taftish instansiyasi sudi tomonidan tasdiqlangan taqdirda, ish bo‘yicha ilgari qabul qilingan barcha sud hujjatlari bekor qilinishi to‘g‘risida ajrim chiqariladi va ish yuritish tugatiladi. Kelishuv bitimi sud hujjatini ijro etish bosqichida tuzilgan taqdirda, bitim ishni ko‘rgan birinchi instansiya sudiga tasdiqlash uchun taqdim etiladi. Sud hujjatini ijro etish bosqichida tuzilgan kelishuv bitimini tasdiqlash masalasi kelishuv bitimi sudga taqdim etilgan kundan e’tiboran o‘n kunlik muddatda, ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan qoidalar bo‘yicha ko‘rib chiqiladi. Sud hujjatini ijro etish bosqichida tuzilgan kelishuv bitimini tasdiqlash to‘g‘risidagi ajrimda kelishuv bitimining shartlari va kelishuv bitimini tasdiqlash haqidagi xulosa bo‘lishi kerak. Kelishuv bitimini tasdiqlash to‘g‘risidagi ajrim ustidan shikoyat qilinishi (protest keltirilishi) mumkin. Kelishuv bitimini tuzgan shaxslar uni ushbu bitimda nazarda tutilgan tartibda va muddatlarda ixtiyoriy ravishda ijro etadi. Sud tomonidan tasdiqlangan kelishuv bitimi, ushbu bitimda nazarda tutilgan muddatlarda ixtiyoriy ravishda ijro etilmagan taqdirda, u kelishuv bitimini tuzgan shaxsning iltimosnomasiga, sud xarajatlarini undirishga taalluqli qismi esa sudning tashabbusiga ko‘ra sud tomonidan beriladigan ijro varaqasi asosida, ushbu Kodeks qoidalari bo‘yicha majburiy ijro etilishi lozim. Kelishuv bitimini tasdiqlash — bu tomonlar o‘rtasida tuzilgan bitimning rasmiy ravishda kuchga kirishini ta’minlash jarayonidir. Bu jarayon bitimning huquqiy jihatdan amal qilishini boshlashi va tomonlar o‘rtasida belgilangan shartlarga rioya qilinishini kafolatlaydi. Kelishuv bitimini tasdiqlash, asosan, tomonlarning imzolarini olish va zarur hujjatlarni rasmiylashtirishni o‘z ichiga oladi. Shu bilan birga, bitim tasdiqlanishidan so‘ng, uning bajarilishi va amalga oshirilishi uchun tomonlar o‘rtasida o‘zaro kelishuv va muvofiqlikning davom etishi zarur. Kelishuv bitimini tasdiqlash jarayoni Kelishuv bitimini tasdiqlash jarayoni quyidagi asosiy bosqichlarni o‘z ichiga oladi: 1. Bitimning mazmunini tekshirish: Bitim tasdiqlanishidan oldin, tomonlar uning mazmunini diqqat bilan o‘rganishi va barcha shartlarni to‘liq tushunib, tasdiqlashlari zarur. Bitimning har bir qismi to‘g‘ri, aniq va tomonlarning manfaatlariga mos kelishini ta’minlash uchun huquqiy maslahat olish tavsiya etiladi. 2. Imzolash va rasmiylashtirish: Bitimning barcha tomonlari hujjatni imzolash orqali uning kuchga kirishini tasdiqlaydi. Imzolar bitimning huquqiy kuchini oshiradi va tomonlarning o‘z majburiyatlarini bajarishga tayyor ekanligini ko‘rsatadi. Imzolar bitimning haqiqiyligini isbotlash uchun muhimdir va undan keyin bitim rasmiy ravishda kuchga kiradi. 3. Hujjatlarning rasmiylashtirilishi: Kelishuv bitimi tasdiqlangandan so‘ng, zarur hujjatlar, masalan, bitimning nusxalari, qo‘shimcha shartnoma yoki ilovalar tayyorlanadi va tegishli tomonga taqdim etiladi. Bu hujjatlar, kelishuvning amalga oshirilishini kuzatish va nazorat qilish uchun kerakli bo‘ladi. ujjatlarning saqlanishi: Tasdiqlangan kelishuv bitimining nusxalari barcha tomonlarda saqlanadi. Bu, kelajakda kelishuvning shartlariga rioya qilish va u n d a n k e l i b c h Kelishuv bitimi tasdiqlanishi huquqiy va qonuniy jihatdan o‘ziga xos talablarni o‘z ichiga oladi. Bitimni tasdiqlash jarayoni ko‘pincha quyidagilarni talab : Tomonlar imzolarini qo‘yishdan oldin, bitimning barcha shartlariga rozilik  Bitimning amal qilish muddati: Tasdiqlangan bitimning qachon va qanday sharoitlarda amal qilishini ko‘rsatish, uning huquqiy kuchini oshiradi.  Sudga yoki muvofiqlashtirish organlariga murojaat qilish: Ba’zida bitimning tasdiqlanishi uchun huquqiy organlar yoki muvofiqlashtirish organlariga murojaat qilish talab qilinadi. Bu, asosan, davlat organlari va katta tashkilotlar o‘rtasidagi kelishuvlar uchun amal qiladi. Kelishuv bitimini tasdiqlashning ahamiyati Kelishuv bitimini tasdiqlash, tomonlar o‘rtasida aniq va aniq shartlar o‘rnatish va shartlarga rioya qilinishini ta’minlash uchun zarurdir. Bu jarayon, tomondagi huquqiy masalalarning oldini olish va bitimning bajarilishini nazorat qilish imkonini beradi. Shuningdek, bitim tasdiqlanganidan so‘ng, tomonlar o‘rtasida kelishuvning shartlariga rioya qilish va huquqiy javobgarlik masalalari aniq belgilab qo‘yiladi. Bu esa, kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nizolar va muammolarning oldini olishga yordam beradi. Kelishuv bitimini tasdiqlash, tomonlar o‘rtasida huquqiy aloqaning mustahkamlanishiga va bitimning qonuniy kuchga kirishiga sabab bo‘ladi. Bu jarayon tomonlarning o‘zaro majburiyatlarini aniq belgilab, bitimning samarali va muvaffaqiyatli amalga oshirilishini ta’minlaydi. 2.4 Kelishuv bitimini tasdiqlashni rad etish Sud kelishuv bitimini tasdiqlashni quyidagi hollarda rad etadi, agar uning shartlari: qonunchilikka zid bo‘lsa; uchinchi shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lsa. Kelishuv bitimini tasdiqlashni rad etish to‘g‘risida ajrim chiqariladi, ajrim ustidan shikoyat qilinishi (protest keltirilishi) mumkin. Kelishuv bitimini tasdiqlashni rad etish — tomonlardan birining yoki barcha tomonlarning bitim shartlariga rozi bo‘lmasligi, uning qonuniy kuchga kirishini istamasligi holatidir. Bu jarayon, asosan, tomonlar o‘rtasidagi o‘zaro kelishuvning amalga oshirilmasligi, bitimga qo‘yilgan shartlarning mos kelmasligi yoki huquqiy talablar bilan bog‘liq muammolar tufayli yuzaga keladi. Kelishuv bitimini tasdiqlashni rad etish, o‘z navbatida, tomonlarning huquqlarini va manfaatlarini himoya qilish uchun muhimdir. Kelishuv bitimini tasdiqlashni rad etish sabablar K e l i s h u v b i t i m i n i t a s d i q l a s h n 1. Shartlarning notog‘riligi yoki aniq bo‘lmasligi: Bitim shartlari aniq va tushunarli bo‘lmagan holatda, tomonlardan biri yoki bir nechtasi tasdiqlashni rad etishi mumkin. Shartlar noto‘g‘ri yoki noma’lum holatlar kelishuvning samarali amalga oshirilishini qiyinlashtiradi. 2. Huquqiy talablarning bajarilmasligi: Ba’zi bitimlar, ayniqsa, davlat organlari va yirik tashkilotlar o‘rtasida tuzilgan bitimlar, huquqiy va qonuniy talablarni qondirishni talab qiladi. Agar bitim shu talablarni bajarishga mos kelmasa yoki bitim tuzishda huquqiy xatoliklar mavjud bo‘lsa, tasdiqlash rad etilishi mumkin. 3. Tomonlar o‘rtasidagi nizo yoki ishonchsizlik: Tomonlar o‘rtasida o‘zaro ishonch yo‘q yoki muzokaralar davomida kelishilgan shartlarga bo‘lgan ishonch yo‘q bo‘lsa, bir tomon yoki barcha tomonlar bitimni tasdiqlashni rad etishlari mumkin. 4. Moliyaviy yoki boshqa resurslar bilan bog‘liq muammolar: Bitimning moliyaviy shartlari yoki bajarilishiga zarur bo‘lgan boshqa resurslar tomonlar tomonidan qabul qilinmaydi, shuning uchun tasdiqlash rad etilishi mumkin. 5. Yuridik yoki etik sabablarga ko‘ra: Bitimda qonun yoki etik normalarga zid bo‘lgan shartlar mavjud bo‘lsa, tasdiqlash rad etilishi mumkin. Masalan, bitim o‘z ichiga noqonuniy yoki axloqiy jihatdan noto‘g‘ri bo‘lgan shartlarni kiritgan bo‘lsa. Tasdiqlashni rad etish jarayoni Kelishuv bitimini tasdiqlashni rad etish jarayoni quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: 1. Rad etish sabablarini aniqlash: Bitimni tasdiqlashni rad etishdan oldin, tomonlar rad etish sabablarini aniqlab, huquqiy va moliyaviy jihatlarni