YOSH AVLOD TARBIYASIDA IJTIMOIY MUHITNING TA’SIRI
MUNDARIJA:
KIRISH
.......................................................................................................................
I BOB Yosh avlod tarbiyasida ijtimoiy muhitning ta’sirining ahamiyati
1.1 Yosh avlod tarbiyasida ijtimoiy muhitning mohiyatning mazmun
mohiyati….......
1.2. maktabgacha yoshdagi bolalarga ijtimoiy muhit ta'sirini o'rni..................
II BOB YOSH AVLOD TARBIYASIDA IJTIMOIY MUHITNING
TA’SIRINING o'rganish usullari
2.1. Yosh avlod tarbiyasida ijtimoiy muhit ta’sirini o'rganish usullari
2.1
Yosh avlod tarbiyasida ijtimoiy muhit ta'sirini o'rganganlik darajasi
...........
XULOSA ....................................................................................................................
ADABIYOTLAR RO’YXATI: ................................................................................
2
I BOB YOSHLARGA OILADA TA'LIM-TARBIYA BERISHNING
IJTIMOIY PSIXOLOGIK JIHATLARI
1.1 Yosh avlod tarbiyasida ijtimoiy muhitning mohiyati
Yosh avlodga ilk bolalik davridan boshlab sharqona, milliy va ma'naviy
qadriyatlarimiz o'zbekona urf-odatlar va an'analari singdirish, milliy va ma'naviy
qadriyatlar ruhida tarbiyalash farzand ma'naviy kamolotining muhim omili sifatida
mutafakkir ajdodlarimiz mutaxassis olimlar tomonidan turlicha yondashuvlar
asosida e'tirof etilgan bo'lib, bu omilning samarali, muqobil yo'nalishlarini o'rganish
va ishlab chiqish oilashunoslik oldida turgan muhim va dolzarb muammo sifatida
o'z yechimini topmog'i zarur. Oila tinch, mustahkam va farovon bo'lsagina,
jamiyatda rivojlanish bo'ladi. Bu esa o'z navbatida ma'naviy va ruhiy muhitning
sog'lomligiga yetarli zamin yaratadi. Oilada psixologik tarbiya orqali dunyoqarash,
xulq-atvor me'yorlari va ko'plab sifatlar singdiriladi. Oiladagi muhit - bu ota-
onalarning va katta yoshdagi kishilarning har tomonlama olib borgan tarbiyaviy ish
natijalari, oila a'zolarining o'zaro yuksak axloqiy munosabatlarining yig'indisi va
kattalarning ijobiy ta'sir ko'rsatish namunasi natijasidir. Muhitning qanday
yaratilishi asosan ota-onaning va oiladagi boshqa oila a'zolarining psixologiyasiga
bog'liqligini hisobga olish kerak. Har bir oilaning sog'lom bo'lishi, ularda ijobiy
psixologik muhit hukm surishi, mana shu muhitda dunyoga kelib shaxs sifatida
shakllanayotgan insonga ta'sir etadi. Jamiyat taraqqiyotining kutilgan darajaga chiqa
olmasligi, uning taraqqiyotiga to'sqinlik qiluvchi, inqiroziga olib keluvchi
kuchlarning yuzaga kelishida ham oilaning hissasi kattadir. Chunki oilalarning
nosog'lomligi, noqobil va nizoli oilalar, ajralishlar sonining ortishi jamiyatga turli
iqtisodiy, ijtimoiy ziyon yetkazishi bilan birga, bunday nosog'lom psixologik, nizo-
janjalli, o'zaro mehr-oqibatsiz muhitda dunyoga kelib, shakllangan bola- da ham
keyinchalik nafaqat o'z ota-onasi, akaukalariga nisbatan mehr-oqibatsiz, balki
atrofdagilarga, qolaversa, o'zi yashagan jamiyatga nisbatan mehr-oqibatsiz,
shafqatsiz. zolim, xudbin, har xil jamiyat manfaatlari, yurt manfaatlariga zid bo'lgan
3
salbiy tashqi kuchlar ta'siriga oson beriluvchan shaxsning shakllanishiga, shu asosda
esa o'z oilasi xalqi, yurti uchun xavfli insonlarning yetishib chiqishiga ham asos
bo'lishi mumkin. Farzand tarbiyasi bu shunchaki tajriba, oddiy ko'rsatma va bilimlar
jamlanmasi emas, balki o'z ichiga diniy-axloqiy bilimlar, tibbiyot, etika,
psixologiya, pedagogika kabi sohalariga oid bilimlarni ham qamrab oladigan
murakkab jarayondir. Bugungi kunda oilaviy tarbiyaning qiyinlashuvi shundaki,
birinchidan, jamiyat taraqqiy etib borgani sari har tomonlama yetuk insonni
shakllantirish talablari ortib boraveradi. Bu esa oilada bolaga estetik, jinsiy tarbiya,
axloqiy tarbiya berish sifati va ko'lamini oshirish talabini qo'yadi. Sharq
mamlakatlarida tarbiya asosan islomiy yo’nalishda beriladi.Islom dinining
muqaddas kitobi bo’lmish “Qur’oni Karimda” ham tarbiya muhim ahamiyatga ega
hisoblanadi.Bundan
tashqari
Al-Buxoriy
hazratlarining
hadislarida, sharq
allomalarining yozma manbalarida farzand tarbiyasiga doir ko’plab ma’lumotlarni
uchratishimiz mumkin. Jumladan, (38-hadis) “Farzandlaringizni izzatikrom qilish
bilan birga axloq-odobini ham yaxshilangiz”. (625-hadis) “Har bir go’dak Islom
tabiatida tug’iladi, so’ng ota-onasi uni yo yahudiy qiladi, yo nasroniy qiladi, yo
majusiy qiladi”. (136-hadis) “Hech bir ota-ona o’z farzandiga xulqu odobdan
buyukroq meros berolmaydi”. Rasululloh (a.s.): “Birontangiz o'zfarzandlaringizni
tartib – intizomga o'rgatsa, bu har kuni sadaqa bergandan yaxshiroqdir”, deya
marhamat qilganlar. Bolalarni intizomga o'rgatish oila mustahkamligiga asos
bo'ladi. Islom shu ma'noda ota-onalarni o'z farzandlariga sog'lom tarbiya berishga
rag'batlantiradi. Hadisi sharifda “Farzandlaringizni hurmat qiling va ularni yaxshi
xulq bilan xulqlantiring” deb ta'kidlangan. Farzand tarbiyasi jarayonida bola
huquqlarining kamsitilmasligi talab etiladi. Oilaviy tarbiya ijtimoiy tarbiyaga
nisbatan bolalarning ruhiy olamiga, hissiyoti va tuyg'ulariga chuqur ta'sir ko'rsatadi.
Shuni ta’kidlab o’tishim kerakki, zero ta’lim-tarbiya,insoniy munosabatlarning
falsafiy asoslari tasavvuf ilmida ochib berilgan. Oilada otaning roli va mavqeyi
muhim masalani belgilaydi. Chunki ota shaxs sifatida har qanday yoshdagi
farzandlarning ko'z oldida o'zini ko'rsata olishi kerak. Kichik yoshdagi bola oiladagi
ota obro'sini uning egallab turgan mavqeyiga qarab belgilaydilar. Bu yerda otaning
4
nafaqat farzandiga, balki butun oilaga ham masalalarni hal etishi nazarda tutiladi.
O'smir yoshdagi bolalar esa ota-onasidan tashqari o’qituvchilar va katta yoshdagi
qarindoshlarini ham kuzata boshlaydi. Ular bilan teng muloqotda bo'lishga harakat
qiladi. Shu paytda o'smirni qiziqtirgan masala va muammolarni kim tezroq hal qilsa,
o'smir shu inson bilan muloqotga yaxshi kirishadi O'spirin yigit va qizlar o'zlarining
ota va onasini ardoqlay boshlaydi. Ulami samimiy hurmat qiladi, xayrixohlik bilan
mehribonlik ko'rsatish orqali munosabatda bo'ladi. Lekin ular o'zlariga nisbatan ham
xuddi shunday munosabatni talab qiladilar. Oiladagi munosabatlar ta'sirida ilk
bolalikdan umumiy ishga sodiqlik, vatanparvarlik, qaylik qadr-qimmat kabi yuksak
insoniy tuyg'ular shakllana boshlaydi. Turmushdagi samimiy va oqilona munosabat,
iliq ruhiy muhit ta'siri natijasida oila a'zolarida kamtarlik ko'ngil chanlik, iltifot, sabr,
uyatchanlik, to'g'rilik, mehnatsevarlik, vijdoniylik, mehnatga mas'uliyat izzat-nafs,
tejamkorlik kabi shaxs xislatlari tarkib topadi. Agarda oiladagi turmush munosa
battar qo'pollik, andishasizlik negiziga qurilgan bo'lsa, u holda oila a'zolari ruhiy
dunyosida kekkayish, yalqovlik, mas'uliyatsizlik, shuhratparastlik illatlari
rivojlanishi mumkin. Shuning uchun ham oilada sog'lom ma'naviy-axloqiy muhitni
vujudga keltirish va uni milliy g'oya ruhida mustahkamlash davlat ahamiyatiga
molik masaladir. Negaki, ijtimoiy hayotda yuz beradigan o'zgarishlar, undagi yutuq
va kamchiliklar, salbiy oqibatlar, murak- kabiliklar va ziddiyatlar oilada o'z aksini
topadi. Oila - jamiyat negizi, har bir insonda ilk yoshligidan boshlab ongida
shakllanadigan barcha insoniy fazilatlar, ezgu niyatlar, qadri- yatlar takomil
topadigan, huquqiy va ma'naviy tarbiya amalga oshiriladigan muhitdir. Oʻzbek
oilasi o'zida ko'p asrlik mustahkam ma'naviy qadriyatlarilarimiz ravnaq topadigan
shunday maskanki, uning barqarorligi va mustahkamligi jamiyatimiz rivojining
muhim omillaridandir. Oila mustahkam poydevor asosida qurilib, unda sharqona va
jahon andozasiga monand axloqiy va ma'naviy qadriyatlar qaror topsa, sog'lom
avlodni voyaga yetkazishda yetakchi o'rinni egallasa, bunday oila ostonasidan
Vatan, millat, inson kamoloti, yangi sog'lom avlod kelajagi boshlanadi. Jamiyat
taraqqiyotiga farzandlar kamoli orqaligina erishiladi. Demak, barkamol farzandlarni
tarbiyalash har bir davrning dolzarb vazifalari- dan biri bo'lib kelgan va bu masalaga
5
ijodiy yondashuv muhimligicha qolaveradi. Xulosa qilib aytish mumkinki,
mustahkam ma'naviy immunitetli, o'zining fikrlarini ravon ayta oladigan, yuqori
marralarga erishuvchan avlodni tarbiyalash uchun ota-ona, oila muhiti juda katta
ahamiyat kasb etadi. Hech kimga sir emas, insonning qalbi va ongini egallash,
ayniqsa, yoshlarning ma'naviy dunyosini zaharlashga qaratilgan turli xavf-xatarlar
ham kuchayib borayotgan bugungi kunda o'zining kimligini, qanday bebaho meros
vorislari ekanini teran anglab, ona yurtga muhabbat va sadoqat hissi bilan
yashaydigan, imon-e'tiqodi mustahkam yosh avlodgina muqaddas zaminimizni yot
va begona ta'sirlardan, balo-qazolardan saqlashga, Vatanimizni har tomonlama
ravnaq toptirishga qodir bo'ladi. Farzandlarimizga shunday tarbiya beraylikki, ular
o'z ota-bobolariga, o'z tarixi, Vatani, ona tiliga, millati, diniga va an'alariga sodiq
bo'lib kamol topishsin. Oila-jamiyatning tayanchi. Farzandlarimiz ongida elu yurtga,
Vatanga muhabbat tuyg'ulari oilada, yashab turgan mahallada shakllanadi.
Mamlakatning ertangi kuni, tinch va obod bo'lishi eng oldin mana shu kichik
jamiyatda o'sib-unayotgan bolalarimizga bog'liq. Qaysi oilada, qaysi mahallada
tarbiya yaxshi yo'lga qo'yilar ekan, o'sha oila, o'sha mahalla gullab-yashnaydi.
Farzand tarbiyasini qachondan boshlamoq kerak?, degan savol ko'pchilikni
o'ylantiradi. Ko'pchilik olimlar unga turlicha javob berib kelganlar. Xususan, Ibn
Sino bola tarbiyasi bilan uning tug'ilishidan avvalroq, ona qornidan boshlaboq
shug'ullanish
lozim,
deb
javob
bergan.
Oila, odob-axloq va ta'lim-tarbiyaga e'tibor qon-qonimizga singib ketgan
burchlarimizdandir. “Bir bolaga yetti qo'shni ota-ona” degan ibratli maqol ham
aynan xalqimizga xos. Mana shu maqolning o'zi ham farzand tarbiyasi, oilaparvarlik
biz uchun nechog'lik muhim ekanini bildiradi. Mahalla ahli, ayniqsa keksalar
ko'chada nobop ish qilayotgan bola oldidan hech qachon beparvo o'tib ketmagan,
shu zahotiyoq tanbeh berib to'g'ri yo'lga chaqirgan. Zero, har tomonlama chiroyli,
odobli, go'zal xulqli bo'lish, nafsni poklashga buyuruvchi muqaddas dinimiz oilaga
katta
ahamiyat
beradi.
Oiladagi muhit ota-ona o'z ma'suliyatlarini his qilishi bilan barqaror bo'ladi.
Bolalarning odobli bo'lib ulg'ayishi uchun ota-ona bilan bir qatorda mahalla-kuy
6
ham katta ibrat maktabidir. “Qush uyasida ko'rganini qiladi”, deb bejiz aytmagan
xalqimiz.Farzand tarbiyalayotgan ota-ona har bir harakati, yurish turishi,
muomalasi, boshqalar bilan o'zaro munosabatida olijanob fazilatlarni namoyon eta
bilishi kerak. Chunki bola tabiatan nihoyatda taqlidchan va kuzatuvchan bo'ladi.
Shuning uchun uning atrofdagilari o'z odatlari bilan ba'zan o'zlari sezmagan holda
ularga ta'sir qiladilar. Oiladagi qo'pol munosabatlar, ko'p yolg'on gapirish, yoqimsiz
xatti-harakat bola tarbiyasiga salbiy ta'sir qiladigan nosog'lom muhitni keltirib
chiqaradi.
Farzand tarbiyasida ota-onaning muomalasi muhim o'rin tutadi. Bola ota-ona
tomonidan qo'pol, dag'al so'zlar eshitib, kaltak yeb katta bo'lsa, bu uning tabiatiga
salbiy ta'sir qiladi. Bu esa o'z navbatida oiladagi nosog'lom muhitda
tarbiyalanayotgan boladan “ma'naviy kasal” insonlar shakllanadi. Ular esa jamiyat
ma'naviyatiga ham salbiy ta'sir ko'rsatadi. Oilada ota-onalar “ommaviy madaniyat”
ta'siriga berilib ketishi oqibatida farzandlarning tarbiyasiga ham salbiy ta'sir
ko'rsatmoqda.
7
1.2. Oilaga ijtimoiy muhitning ta'siri
Oila jamiyatning negizi va tarbiyaning asosiy instituti hisoblanadi. Oila
farzand tarbiyasida birlamchi bo‘g‘in bo‘lib, u bolaning rivojlanishiga katta ta’sir
ko‘rsatadi.Yurtimizda bolalarga har tomonlama g‘amxo‘rlik qilish, onalik va
bolalikni muhofaza qilish masalasi davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 41-moddasida har kimning bilim
olish huquqiga egaligi, bepul umumiy ta’lim olish davlat tomonidan kafolatlanishi
qayd etilgan bo‘lsa, 45-moddasida voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va
yolg‘iz keksalarning huquqlari davlat himoyasida ekanligi, 64-moddasida ota-onalar
o‘z farzandlarini voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburligi,
davlat va jamiyat yetim va ota-onalarning vasiyligidan mahrum bo‘lgan bolalarni
boqish, tarbiyalash va o‘qitishni ta’minlashi lozim. Ta’kidlash lozimki, jamiyat
gultoji hisoblangan inson, birinchi navbatda, oilada shakllanadi va voyaga yetadi.
har bir oqil insonning, jamiyat oldidagi vazifasi qobil farzandni o‘stirish, ularni ham
jismoniy, ham ma’naviy jihatdan mukammal qilib tarbiyalash, Vatanga sadoqatli
etib voyaga yetkazishdan iborat.Biroq ba’zi ota-onalar farzandlar oldida
janjallashadilar, oqibatda oilada salbiy muhit shakllanadi. Ota-ona o‘rtasidagi
doimiy janjal bolaning asab tizimiga qattiq salbiy ta’sir etadi. Muntazam janjal
bo‘lib turadigan oilada tarbiyalangan bola ruhan zaif bo‘lib o‘sadi va unda oilaga
nisbatan ishonch, hurmat yo‘qoladi. Bola uydan ertaroq chiqib ketib, kechroq
kelishga harakat qiladi. har bir ota-ona oilada o‘zaro hurmat, bir-biriga nisbatan
mehr-oqibatli, bo‘lish, qiyinchiliklarni birgalikda yengib o‘tish kabi sifatlarni
yoshlarda shakllantirishga mas’uldir. Bugungi kunda voyaga yetmaganlar o‘rtasida
huquqbuzarligining oldini olish bo‘yicha olib borilayotgan chora-tadbirlarga
qaramay, bolalar o‘rtasida nazoratsizlik, ta’lim muassasalarida davomatning
pasayishi, ma’muriy huquqbuzarliklar sodir etishi hollari ko‘paymoqda. Voyaga
yetmaganlar nazoratsizligi va huquqbuzarligining oldini olishda, ularning huquqiy
savodxonligini yuksaltirishda oiladagi tarbiya va muhit alohida ahamiyat kasb etadi.
Shundan kelib chiqib, hozirgi kunda voyaga yetmaganlar huquqbuzarligining oldini
8
olishda oilalardagi muhitni ijobiy shakllantirish maqsadida quyidagi chora-
tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiq. Arzimagan bahonalar bilan sodir
bo‘layotgan oilaviy ajrimlarga barham berish lozim. Chunki oilada ota yoki onaning
yo‘qligi ba’zan bolaning kamroq nazorat ostida bo‘lishiga, moddiy muammolarga
ko‘proq duch kelishiga hamda uning manfaatlari, qiziqishlari va dunyoqarashining
keskin o‘zgarishga sabab bo‘ladi. Nosog‘lom oilalarni o‘z vaqtida aniqlash va uning
a’zolari bilan tarbiyaviy-profilaktik ishlarni amalga oshirish zarur. Yoshlarning
huquqiy madaniyatini oshirish faqat huquqni bilish emas, balki uni to‘g‘ri tushunish
hamdir. Farzandlarimiz qonun va axloq me’yorlari bilan tartibga solinadigan
ijtimoiy munosabatlarni bilish bilan cheklamasdan, ularga rioya etishlari zarur.
Jinoyatchilikning ko‘payishi voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilgan qonun
buzulishi holatlarining oshib borishi jahondagi barcha mamlakatlar, shu jumladan,
O‘zbekistonda ham davlat va jamiyat oldida turgan dolzarb vazifalardandir.
Yurtimizda keyingi yillarda amalga oshirilgan ishlar natijasida voyaga yetmaganlar
tomonidan jinoyatlar sodir etilishini kamaytirishga, to‘xtatishga erishildi. Lekin
erishilgan yutuqlarga, muvaffaqiyatlarga mahliyo bo‘lib, nazoratni susaytirmaslik
lozim. Bu borada kuzatilgan statistik ma’lumotlarga ko‘ra, voyaga yetmaganlar
jinoyatchiligining oldini olish, uni keskin kamaytirish dolzarb masala ekanligidan
dalolat beradi.
Mamlakatimizda yoshlar faoliyati ustivor yo‘nalishlardan biri bo‘lib, uning
asosiy maqsadi yoshlarning har tomonlama shakllanishi va kamol topishi, ijodiy
iqtidori to‘la to‘kis ro‘yobga chiqishi uchun barcha shart-sharoitlarni yaratishdan
iborat.Ayrim
turdagi
jinoyatlar
sonining
o‘sishi
kuzatilayotgani
sababli
jinoyatchilikka, xususan, voyaga yetmaganlar jinoyatchiligiga qarshi kurashishni
kuchaytirish va buni har tomonlama asoslantirilgan tartibda tashkil qilishni taqozo
qilmoqda. Yoshlar tomonidan sodir etilgan jinoyatlarni dastlabki tergovda va sud
jarayonida alohida e’tibor qaratish lozim bo‘lgan masalalar sirasiga voyaga
yetmagan shaxs tomonidan jinoyat sodir etilishiga imkon beruvchi shart-sharoitni
o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi.Xo‘sh, qanday shart-sharoitlar voyaga
yetmaganlar tomonidan jinoyat sodir etilishiga imkon bermoqda? Buning
9
sabablarini turli omillar bilan bog‘lash mumkin. Masalan, voyaga yetmagan shaxs
oilasida tarbiyaning sustligi, ta’lim muassasalarida tarbiyaning talab darajasida
emasligi, bolaning bo‘sh vaqtini to‘g‘ri tashkil etilmagani, yoshlarning ruhiy
rivojlanish holati va boshqa omillarni keltirib o‘tish o‘rinli. Voyaga yetmaganlar
jinoyatchiligining kelib chiqish sabablari va unga imkon beruvchi shart-sharoitlarni
o‘rganishda tergov va sud amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, ko‘pgina holatlarda oila
a’zolarining tarkibi, ularning ma’lumoti, kasbi, lavozimi, ish va o‘qish joylari, oila
a’zolari o‘rtasida o‘zaro munosabatlar, ularning xulq-atvorlari, oilaning moddiy
sharoitlari, oila a’zolarining ruhiy va jismonan sog‘lig‘ini alohida e’tiborga olgan
holda o‘rganilishi jinoyat sodir etishga imkon beruvchi omillarni aniqlashda muhim
sanaladi. Jinoyat ishlarini tergov qilishda ularning jinoyat sodir etishlarida imkon,
sharoit yaratib bergan katta yoshdagi dalolatchilar yoki ishtirokchilarning
mavjudligini aniqlash muhimdir. Voyaga yetmaganlar jinoyat ishlarida katta
yoshdagi dalolatchilar yoki boshqa ishtirokchilarning bor yoki yo‘qligini
o‘rganishlarini voyaga yetmagan shaxs jinoyat sodir etishga qay darajada imkon
yaratib berganliklarini, yoshlar o‘rtasida jinoyat sodir etishni yuzaga keltiruvchi va
shakllantiruvchi ta’sirni aniqlash muhim o‘rin tutadi. Voyaga yetmaganlar
tomonidan jinoyat sodir etishga imkon beruvchi sharoitlar xususida so‘z ketganda,
bolaning ruhiy rivojlanish holatlariga ham alohida e’tibor qaratish lozim.
Jinoyatchilikning oldini olish, ularning kelib chiqishiga imkon beruvchi sharoitlarni
aniqlash va bartaraf etish bilan bog‘liq quyidagi choralarni amalga oshirish lozim: −
voyaga yetmaganlarga oilada, bog‘chada, maktab va boshqa ta’lim muassasalarida
ta’lim-tarbiyaga jiddiy yondashish; − voyaga yetmaganlarning bo‘sh vaqtlarini ota-
onalar va boshqa mutasaddilar tomonidan to‘g‘ri tashkil etish; − ular o‘rtasida
jinoyatchilik va huquqbuzarliklarning oldini olish ishlari bilan shug‘ullanuvchi
muassasalar faoliyatini muntazam ravishda takomillashtirib borish; − ommaviy
axborot vositalarini voyaga yetmaganlar jinoyatchiligining oldini olish, imkon
yaratuvchi sharoitlarni bartaraf etishga faol jalb etish, jinoyatchilikni keltirib
chiqaruvchi sabablar va shart-sharoitlarni aniq tahlil qilish, sinchiklab o‘rganish
hamda uni bartaraf etish yuzasidan aniq chora-tadbirlar ishlab chiqish. Bola nima
10
uchun jinoyatga qo‘l uradi? Qachonki, uning atrofidagilar unga nisbatan yaxshi
munosabatda bo‘lmasa, uning uchun zarur sharoit yaratib berilmasa, bo‘sh vaqtlari
qanday va kimlar bilan o‘tkazilganiga e’tibor qaratilmasa, u o‘zini jamiyatda
ortiqcha his qilishi mumkin. Bunday holat bolada ruhiy o‘zgarishni hamda jinoyatga
moyillikni keltirib chiqaradi. Farzandlarining taqdiriga, ularning barkamol bo‘lib
ulg‘ayishiga befarq bo‘lmagan xalq, biror nojoya ish qilgan bolani ayblash va
jazolashdan oldin, nima uchun bunday hodisa sodir bo‘ldi, degan savolga javob
axtarsa, albatta, barcha muammolarga yechim topilgan bo‘lardi. Bola nafaqat
huquqlarga, balki O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 47-, 52-
moddalarida nazarda tutilgan burchlarga ham ega. Chunonchi, O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya qilish, boshqa kishilarning
huquqlari, erkinliklari, sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilish, qonunda belgilangan
tartibda harbiy yoki muqobil xizmatni o‘tashdan iborat. Har qanday davlatning
kelajagi undagi yosh avlodning tarbiyasi, ta’lim olishi, salohiyati, sog‘lig‘i bilan
chambarchas bog‘liq. Xulosa qilib aytganda, yoshlarni sog‘lom, barkamol bo‘lib
ulg‘ayishlariga sharoit yaratish maqsadida davlatimiz va hukumatimiz tomonidan
qator qonunlar hamda qonunosti hujjatlari qabul qilindi. Bu me’yoriy-huquqiy
hujjatlar O‘zbekistonda barkamol avlodni tarbiyalash, ularni moddiy va ma’naviy
qo‘llab-quvatlash, yordamga muhtoj yoshlarni davlat himoyasiga olishga va ularni
jamiyat
uchun
kerakli
insonlar
qilib
tarbiyalashga
qaratilgan.
11
II BOB YOSH AVLOD TARBIYASIDA IJTIMOIY MUHITNING
TA’SIRINING AHAMIYATI
2.1. Yosh avlod tarbiyasida ijtimoiy muhit ta’sirining o'rni
Insonni har tomonlama barkamol etib tarbiyalash jamiyat oldidagi eng dolzarb
masala sifatida qaralib, xalqimizning azaliy orzusi bo‘lib, ajdodlarimiz ma’rifat,
ma’naviyat va madaniyatni qanday qilib yosh avlodga o‘rgatish, ularni komillikka
yetaklash yo‘llari, qonun-qoidalarini muttasil izlaganlar. Ota-bobolarimiz azaldan
bola tarbiyasi kamolotiga alohida e’tibor qaratganlar. "Science and Education"
Scientific Journal / www.openscience.uz September 2023 / Volume 4 Issue 9 ISSN
2181-0842 / Impact Factor 3.848 249 Inson shaxsini ma’naviy kamolga yetkazish
yuksak xulq-odob, ilm-fanni egallash asosidagina amalga oshirilishi mumkinligini
ta’kidlaganlar. Buning uchun esa shaxs ta’lim-tarbiyasi va rivojlanishiga jiddiy
e’tibor qaratmoq lozimligini aytadilar. Shaxs - ta’lim tizimining bosh subyekti va
obyekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchisi
sifatida qaraladi. Shaxs - muayyan jamiyatning a’zosidir. Shaxsning har tomonlama
kamol topishida va uning xulq-atvorida ijtimoiy va biologik omillarning ta’sir kuchi
hamisha ham bir xil bo‘lavermaydi. Uning xulqiga, munosabatlariga vaziyatlar,
vositalar, ijtimoiy agentlar ham ta’sir etadi. Shaxsning kamolga yetishida, jamiyatda
o‘z o‘rniga ega bo‘lishida, nasl-irsiyat, ijtimoiy muhit, ta’lim-tarbiya muhim
ahamiyatga ega albatta. Shaxs qaysi jamiyatda yashasa, shu jamiyat hayotidagi
qonun-qoidalarga, shu jamiyat ijtimoiy iqlimiga asoslanib kamol topadi. Va o‘z
navbatida har bir odam shaxs sifatida turlicha namoyon bo‘ladi. O‘zining qobiliyati,
o‘zining o‘rni, xarakteri, qiziqishi, aqliy rivojlanganlik darajasi, ehtiyoji va mehnat
faoliyatiga munosabati, atrofga munosabati, menligi bilan farqlanadi. Rivojlanish
kishidagi tabiiy, jismoniy, ruhiy va ijtimoiy jarayon bo‘lib, u barcha tug’ma va
egallangan miqdor va sifat o‘zgarishlarini o‘z ichiga oladi. Jismoniy rivojlanish bu
- o‘sishi, vaznning ortishi, sezgi a’zolarining mukammallashuvi, harakatlarni to‘g’ri
boshqara bilish bilan bog’liq jarayondir. Ruhiy rivojlanishda esa bu - insondagi
psixologik sifatlar belgilarning shakllanishi, emotsional irodaviy, bilish jarayonida
muhim o‘zgarishlar ro‘y berishidir. Bolaning ijtimoiy rivojlanishi eng avvalo oilada
12
u ijtimoiy hayotda qatnasha boshlaganda uning xulqida, tevarak-atrofga bo‘lgan
munosabatida namoyon bo‘ladi. Shaxsning shakllanishi kishilik jamiyati tomonidan
yaratilgan ijtimoiy-tarixiy tajribani mukammal o‘zlashtirish, ta’lim-tarbiya berish
orqali amalga oshiriladi. Bu turlicha faoliyatlarda yuzaga keladigan jarayondir.
Bolalar egallashlari lozim bo‘lgan ijtimoiy-tarixiy tajribalar kattalar tomonidan
ta’lim-tarbiya jarayonida, turli xil vaziyatlarda muntazam amalga oshirilib boriladi.
Tarbiya va ta’limning mazmuni, vositalari, metodlari, bolaning rivojlanish jarayoni
ularning yoshiga qarab izohlanadi. Jumladan, 3 yoshdagi kichik bolalar bilan ish olib
borilganda ularning mustaqil hayotga butunlay moslashmaganligi hisobga olgan
holda ish tutiladi. Bola ulg’aygan sari uning mustaqilligi, ijtimoiy hayotga
moslashuvchanligi oshib boradi. O‘z navbatida ta’lim-tarbiyaviy ishlarning
mazmuni, vazifalari, vositalari, ijtimoiy agentlar, ijtimoiy muhitlar o‘zgaradi.
Bolalarning bilishga bo‘lgan ehtiyojlari ta’lim-tarbiya ishini murakkablashtirish
imkonini beradi. Ijtimoiy-tarixiy tajribani o‘zlashtirish asosan faol ish jarayonlarida
ro‘y beradi. Faollik bolaga xos xususiyatdir. Tarbiya jarayonlaridagi - faollik asosida
faoliyatning har xil turlari "Science and Education" Scientific Journal /
www.openscience.uz September 2023 / Volume 4 Issue 9 ISSN 2181-0842 / Impact
Factor 3.848 250 shakllanadi boshlaydi. Faoliyatlar bola hayotidagi bilim, ko‘nikma
malakalarning ortib borishiga asos bo‘lib xizmat qiladi. Ta’lim-tarbiya orqali
amalga oshiriladigan turli faoliyatlarni maktabgacha yoshdagi bolalar bir vaqtning
o‘zida o‘zlashtira olmaydilar. Ularni bolalar tarbiyachi rahbarligida, uning
yordamida sekin-asta egallab boradilar. Bolalar hayotidagi ilk faoliyatlarning eng
oddiylari undagi shaxsiy qobiliyatlar, xususiyatlar, aqliy salohiyati, menligi,
tevarak-atrofga ma’lum bir munosabatning shakllanishiga asos bo‘lib xizmat qiladi.
Bolada dastlabki ijtimoiy moslashuvchanlik, dastlabki harakat va tasavvurlar,
taassurotlar shakllana boshlaydi. Harakat usullarini egallab borish orqali bolada
faollik sekin-asta rivojlanadi. Ammo faollikning qay darajada rivojlanib borishi ham
irsiyatga ham taqlidchanlik qobiliyatiga bog’liq. Bola tabiatida taqlidchanlik
borligini hammamiz yaxshi bilamiz. Bola hayotining ilk dastlabki yillarida kattalar
bilan bo‘ladigan har bir munosabati va narsa-buyumlar ishtirokida bajargan
13
harakatlari asosiy faoliyat turi hisoblanadi. Bola bilan muomala qilish orqali kattalar
ularni asta-sekin ijtimoiy faoliyatga olib kiradilar. Mana shu yo‘llar bilan bola
faoliyatning o‘ziga xos tomonlarini egallab boradilar. Shaxsni shakllantirish tarbiya
jarayonida ro‘y beradi, inson tarbiyasi uning kamoloti yo‘lidagi bunyodkorlik
mehnatida, oila instituti, ijtimoiy hayotda, sotsialiqtisodiy vazifalarini hal etishda
namoyon bo‘ladi. Shaxs shakllanishida ta’sir etuvchi omillar mavjud. 1-
rasm.Shaxsni shakllantiruvchi omillar Tarbiya bola hayotida yetakchi omil sifatida
qaraladi, chunki bu to‘plangan ijtimoiy tajribani yetkazish uchun yosh avlodga ta’sir
ko‘rsatishning maxsus uyushtirilgan sistemasidir. U oilada, maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida, maktabda, turli xildagi ijtimoiy muhitlarda amalga oshirilib,
faoliyatni, munosabatlarni tashkil etishga qaratilgandir. Shaxsning shakllantirishga
ijtimoiy muhit, tabiiy muhit katta ta’sir ko‘rsatadi. Ijtimoiy muhit shaxsni
rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Uning taraqqiyot darajasi va ijtimoiy
munosabatlar xususiyati, dunyoqarashi xususiyatini belgilab beradi. Tabiiy muhit
bolada tabiiy boyliklarni muhofaza qilish, asrab avaylash, ulardan oqilona
foydalanish, hayvonlarni, o‘simliklarni, suv havzalarini va hokazolarni muhofaza
etishga jalb qiladi, tabiat bilan faol muloqotda bo‘lishi uchun keng imkoniyatlar
yaratadi, bu esa o‘z navbatida bolaga har tomonlama ta’sir ko‘rsatib, uni
shakllantiradi. Shaxs muayyan ijtimoiy jamiyat mahsulidir. Shaxsning hayotiy
faoliyatida ijtimoiy muhit unga ijobiy, yoki salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin, albatta
ijtimoiy agentlari bilan. Ijtimoiy jamiyat shaxs imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishi
yoki yo‘q qilishi mumkin. Bu o‘z navbatida jamiyatning ma’naviy qiyofasi,
munosabatlar, ta’sir etuvchi vositalar darajasiga bog’liq. Muhit deganda shaxsning
shakllanishiga ta’sir etuvchi tashqi borliq, olam voqelik, hodisalar, agentlar majmui
tushuniladi. Muhit tushunchasi o‘zida geografikhududiy, ijtimoiy va mikro muhit
yani oila instituti xususiyatlarini ifoda etadi. Mikromuhit o‘zida ijtimoiy muhit
qiyofasini aks ettiradi. Mikromuhit, bu ijtimoiy muhitning bir qismi bo‘lib, oila,
MTT, maktab, do‘stlar, va shu kabilarni o‘z ichiga oladi. Bu mikromuhitda bolani
ijobiy va salbiy rivojlantiruvchi va inqirozga eltuvchi hodisalar mavjud. Agar bola
mo‘tadil muhitda o‘sib, foydali faoliyat bilan shug’ullanmasa xulqida og’ishishlar
14
ro‘y berishi mumkin Shuni ta’kidlash lozimki odob, axioq, xulqiy sifatlar, shaxsning
barcha ruhiy sifatlari faqat muhit va tarbiyaning o‘zaro ta’siri asosida vujudga
keladi. Ta’lim-tarbiya masalalari, ijtimoiy muhit, unda shaxsning shakllanish
jarayonida alohida e’tiborga ega. Ijtimoiy voqea va hodisalarning shaxs rivojiga
ta'siri g'oyat muhim. Ijtimoiy muhit abadiy emas, u inson umri davomida o‘zgarib
boradi ijtimoiytarixiy qonuniyatlar ta’siri ostida yangilanadi. Oila muhiti - bola
tarbiyasida o‘ziga xos muhim tarbiyaviy ta’sirga ega. Shu bois, mustaqillikka
erishilgandan so‘ng o‘tgan davr mobaynida oila muhitining shaxs kamolotida tutgan
o‘rni va ahamiyati masalalari chuqur tahlil etilmoqda. Ijtimoiy muhit insonning o‘sib
borayotgan ongiga ta’sir etadi. Ushbu ta’sir ijtimoiy jamiyatdagi mavjud tarbiya
tizimi orqali amalga oshiriladi. Tarbiya - biror maqsadga yo‘naltirilgan jarayon
bo‘lib, u muayyan darajadagi dastur g’oyalari asosida maxsus kasbiy tayyorgarlikka
ega bo‘lgan kishilar tomonidan tashkil etiladi. Xulosa qilib aytganda tarbiya bu -
inson ziynati, shaxsni kamolotga eltuvchi yo‘ldir. Tarbiya uzoq davom etadigan va
uzliuksiz jarayon bo‘lib, kishining umri oxirigacha davom etadi. Tarbiya bu bolaga
ijtimoiy muhit orqali qilinadigan ta’sirlarning barchasidir. Inson bolasi qobiliyat
bilan emas, balki biror bir qobiliyatning ro‘yobga chiqishi va rivojlanishi uchun
manba bo‘lgan layoqat bilan dunyoga keladi. Layoqat “mudroq” holatda bo‘lib,
uning uyg‘onishi - rivojlanishi uchun qulay muhit yaratishni talab qiladi. Bu
uyg’onish jarayoni aynan ijtimoiy muhitda sodir bo‘ladi, takomillashadi va bolaning
komil shaxs sifatida kamol topishida, jamiyatda o‘z o‘rniga ega bo‘lishida xizmat
qiladi.
15
2.1Yosh avlod tarbiyasida ijtimoiy faollik
Tarbiya kishilik jamiyati paydo bo‘lgan davrdan beri bor. Inson yer yuzidagi eng
mukammal zot bo‘lishi uchun, avvalo ,tarbiyalanishi zarur. Samarqandiyning
«Bo‘stonul-orifin» asarida tarbiya va tarbiyalashning ma’nosini ta’riflab: «Ey
o‘g‘il, farzandlaringni tarbiyalashdan oldin o‘zingni tarbiyala, tarbiya ko‘rgan
oilada baodob, yaxshi fazilatli, bilimli odam voyaga yetadi», - degan edi. Ibn Sino
ijodiyotida ham bu g‘oya alohida o‘rin tutadi. «Kimga qanday pandu nasihat
qilsang, unga avvalo o‘zing amal qil», - deydi alloma. Sharq mutafakkirlari,
pedagog olimlari barkamol insonni yetishtirish uchun tarbiya naqadar zarurligini,
uning mohiyati va mazmunini asoslab berganlar. Tarbiya jarayoni tarbiyachi va
tarbiyalanuvchilar o‘rtasida tashkil etiluvchi hamda aniq maqsadga yo‘naltirilgan
hamkorlik jarayonidir. Tarbiyaning maqsadi - har tоmonlаmа shaxsni
shakllantirish. Tarbiya mazmuni deganda, qo‘yilgan maqsad va vazifalar bilan
bog‘liqlikda tarbiyalanuvchilarning egallashi lozim bo‘lgan bilim, malaka, e’tiqod,
shaxs sifati va xarakteri, xulq-atvor tizimi tushuniladi. Tarbiya - bubirtomondan,
ijtimoiyhodisasifatidatarbiyaningxususiyatlari, ikkinchitomondan,
shaxsningrivojlanishibilanbog‘liqbo‘lganaloqa hisoblanadi. Bog’chaning maqsadi:
bolalarnio‘qitish, tarbiyalash,
qarabturishvaparvarishqilishjarayonidapaydobo‘ladigantomonlarninghuquqlari,
majburiyatlarivajavobgarliginisezilariamalgaoshiruvchita’lim -
tarbiyajarayoniniolibborishdir. Bog’cha
maktabgachata’limustavigamuvofiqbo‘lganzarurshart-sharoitlarnita’minlaydi.
Bolalarhayotinimuhofazaqilishvasog‘lig’inimustahkamlashgadoimog‘amxo‘rlikqil
adi.
Maktabgachatarbiyayoshiningdastlabkibosqichlaridabolalardatasavvurta’limibo‘la
di. Hayotiy tajribaning ortib borishi va tafakkurning rivojlanishi bilan ijodiy xayol
tarkib topadi. Kichik maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar uchun ko‘rgazmali-
harakatli, ko‘rgazmali-obrazli tafakkur xosdir. Buning asosida so‘z, mantiqiy
16
tafakkur, tushunchali tafakkur rivojlantiriladi. Tarbiyachi bolalarda tafakkur
faoliyatini tarkib toptirishi, bu hodisalarni, voqealarni chuqur anglab olish,
ularning muhim bo‘lgan va muhim bo’lmagan tomonlarini ajratishga o‘rgatishi
lozim. Bola shakllanishi va rivojlanishida qiziquvchanlik o‘ziga xos xususiyatdir.
U bolaning tevarakatrofdagi voqea-hodisalarga, narsa va buyumlarga qiziqish bilan
qarashida, hamma narsani ushlab, his qilib, diqqat bilan kuzatishida namoyon
bo‘ladi. Tarbiyachi kuzatishlar tashkil etib, bolalarda paydo bo‘lgan savollarga o‘z
vaqtida javob berishga harakat qiladi, ularni mustaqil javob qidirishga yo‘llab,
maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda qiziquvchanlikning susayishiga yo‘l
qo‘ymaydi. Bolalarni o‘z navbatida tarbiyalab boradi. Maktabgacha Ta’lim
tashkiloti o‘z navbatida ota-onalar bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yishganlar. Bu esa
bola tarbiyasida oila bilan hamkorlikning eng samarali usullaridan biridir. Ota-
onalar bilan olib boriladigan ishlarning mazmuni rang- barang bo‘lib, unda ayrim
masalalar birgalikda muhokama qilinishi taqozo etiladi.
• bolalarnitarbiyalashdaoilaningroli, ota-onalarningvazifasito‘g‘risidagiqonunlar,
bolalarnimaktabgatayyorlashhaqida;
• maktabgacha tarbiya muassasalasining yillik ish rejasi to‘g‘risida;
• ota-onalar jamoatchiligining ishi haqidagi masalalar shular jumlasidandir.
Ushbumasalalarnijamoabo‘libmuhokamaqilishuchunota-
onalarningguruhivaumumiymajlislari, maslahatlar, konferensiyalar, ota-
onalarkechalarikabiishshakllarijamoaishshakllarigakiradi. Tarbiyachilar bola
tarbiyasini shakllantirishda oila tarbiyasiga chambarchas bog‘laydilar.
Shundayekanbolatarbiyasibirvaqtningo‘zida “Maktabgachata’lim”, “Oila” va
“Jamiyat” nuqtai- nazaridashakllanibboradi. Bizoilani “davlatichrakichikdavlat”-
debataymiz. Undayangiinson, ya’nidavlatningyangibirvakilidunyogakeladi. Kichik
davlat - oila esa bu inson uchun dastlabki hayot dorilfununi bo‘ladi. Shu sababli
ota - onalar farzandning birinchi o‘qituvchisi va tarbiyachisidir. Farzandni
barkamol va ma’naviy yetuk qilib o‘stirish uchun, eng avvalo ota - onaning o‘zi
17
yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo‘lishi kerak. Farzand tarbiyasini ota - onalar o‘z
shaxsiy ishi deb bilmasliklari kerak. Aslida bola tarbiyasi ota - onaning jamiyat
oldidagi fuqarolik burchi va davlat oldidagi mas’uliyati hamda qarindosh - urug‘lar
oldidagi javobgarligi. Shuning uchun ham ota - ona obro‘si farzand tarbiyasida
ma’naviy ozuqa bo‘ladi. Bu ma’naviy ozuqa bola tarbiyasida “ufq” ni ko‘zlab ish
tutishda mustahkam poydevor hisoblanadi. Bunday tarbiyalash jarayonida mehnat
va ijtimoiy faoliyatni oilaviy vazifalar bilan qo‘shib olib boradigan farzandlari
hayotiga qiziqadigan va ularga oqilona, odilona rahbarlik qiladigan ota - onalar
ijobiy o‘rnak bo‘ladigan kishilardir, ya’ni obro‘li ota - onalardir. Bunday odamlar
o‘z farzandlari tarbiyasiga oilada ham, maktabgacha ta’limda ham e’tibor
beradigan aqlli odamlar, namunali oilalar a’zolari bo‘ladi. Ilmiy manbalarga
qaraganda inson shaxsi uchta faktorlar ta’sirida tarkib topadi. Ulardan birinchisi
odam tug‘ilib o‘sadigan tashqi ijtimoiy muhitning ta’siri bo‘lsa, ikkinchisi odamga
uzoq muddat davomida sistemali beriladigan ijtimoiy ta’limtarbiyaning ta’siridir
va nihoyat, uchinchisi odamga nasliy yo‘l bilan beradigan irsiy omillarning
ta’siridir. Shunday qilib, insonning psixik taraqqiyotida va shaxsiy sifatlarining
tarkib topishida tashqi ijtimoiy muhit va tarbiyaning roli hal qiluvchi ahamiyatga
egadir. Bu o‘z navbatida bola shaxsini tarbiyalashda oila va jamiyatning ham roli
nihoyatda katta ekanligini ko‘rsatib beradi. Xulosa qilib aytganda, bola tarbiyasida
maktabgacha ta’lim, Oila va Jamiyatning ham birdek xissasi bordir. Chunki bola
oilada ilk bor ta’lim- tarbiya olsa, uni maktabgacha ta’limda yanada shakllantiradi,
mustahkamlaydi va qisqa tushuntirish, nasihat yoki o‘yinlar orqali tarbiya
elementlarini egallaydi. Egallagan tarbiyani esa albatta jamiyat va o‘zaro
munosabatlarda qo‘llaydi. Bu esa bola tarbiyasining asosidur .
18
Xulosa
Xulosa qilib aytish mumkinki, mustahkam ma'naviy immunitetli, o'zining fikrlarini
ravon ayta oladigan, yuqori marralarga erishuvchan avlodni tarbiyalash uchun ota-
ona, oila muhiti juda katta ahamiyat kasb etadi. Hech kimga sir emas, insonning
qalbi va ongini egallash, ayniqsa, yoshlarning ma'naviy dunyosini zaharlashga
qaratilgan turli xavf-xatarlar ham kuchayib borayotgan bugungi kunda o'zining
kimligini, qanday bebaho meros vorislari ekanini teran anglab, ona yurtga muhabbat
va sadoqat hissi bilan yashaydigan, imon-e'tiqodi mustahkam yosh avlodgina
muqaddas zaminimizni yot va begona ta'sirlardan, balo-qazolardan saqlashga,
Vatanimizni har tomonlama ravnaq toptirishga qodir bo'ladi. Farzandlarimizga
shunday tarbiya beraylikki, ular o'z ota-bobolariga, o'z tarixi, Vatani, ona tiliga,
millati, diniga va an'alariga sodiq bo'lib kamol topishsin.
Shuning uchun ham oilada sog'lom ma'naviy-axloqiy muhitni vujudga keltirish va
uni milliy g'oya ruhida mustahkamlash davlat ahamiyatiga molik masaladir. Negaki,
ijtimoiy hayotda yuz beradigan o'zgarishlar, undagi yutuq va kamchiliklar, salbiy
oqibatlar, murak- kabiliklar va ziddiyatlar oilada o'z aksini topadi. Oila - jamiyat
negizi, har bir insonda ilk yoshligidan boshlab ongida shakllanadigan barcha insoniy
fazilatlar, ezgu niyatlar, qadri- yatlar takomil topadigan, huquqiy va ma'naviy tarbiya
amalga oshiriladigan muhitdir. Oʻzbek oilasi o'zida ko'p asrlik mustahkam ma'naviy
qadriyatlarilarimiz ravnaq topadigan shunday maskanki, uning barqarorligi va
mustahkamligi jamiyatimiz rivojining muhim omillaridandir. Oila mustahkam
poydevor asosida qurilib, unda sharqona va jahon andozasiga monand axloqiy va
ma'naviy qadriyatlar qaror topsa, sog'lom avlodni voyaga yetkazishda yetakchi
o'rinni egallasa, bunday oila ostonasidan Vatan, millat, inson kamoloti, yangi
sog'lom avlod kelajagi boshlanadi. Jamiyat taraqqiyotiga farzandlar kamoli
19
orqaligina erishiladi. Demak, barkamol farzandlarni tarbiyalash har bir davrning
dolzarb vazifalari- dan biri bo'lib kelgan va bu masalaga ijodiy yondashuv
muhimligicha qolaveradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
O'zbekiston
Respublikasi
Prezidentining
"O'zbekiston
Respublikasi
maktabgacha ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasini tasdiqlash
to'g'risida"gi Qarori,13 may PQ4312 son.
2.
Mirziyoev SH.M Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
ko'ramiz._Toshkent:O'zbekiston,2017.-488 bet.
3.
Abu Nasr Farobiy.Fozil odamlar shahri._Toshkent:O'qtuvchi,1998.-43-bet.
4.
O'zbekiston Respublikasi Przidentining 2018 22 yanvardagi "2017-2021-
yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishni Beshta ustuvor yo'nalishi
bo'yicha Harakatlar strategiyasini faol tadbirkorlik inavatsion g'oyalar va
texnalogiyalarni qo'llab quvvatlash yili" amalga oshirishga oit Davlat dasturi
to'g'risida" gi PF-5308 sonli farmoni.
5.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "2017-2021- yillarda Maktabgacha
ta'lim tizimini yanada rivojlantirish chora tadbirlari to'g'risidagi" PQ-2707 sonli
qarori.2016
6.
Sh. Abdullayeva “Ilk yoshdagi bolalarning sensor tarbiyasi”
7.
Sh. Sodiqova “Maktabgacha pedagogika” Toshkent 2013
8.
R.Mavlonova , N.Vohidova, N.Rahmonqulova “Pedagogika nazariyasi va
tarixi” Toshkent 2010.
9.
M.Xayrullayev. O`zbek pedagogik antologiyasi. T.: «O`qituvchi» 1995 y
10.
N.Ochilov. Muallim qalb mehmori. T.: «O`qituvchi» 2001 y
N.N.Azizxodjaeva. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. T.: «O`qituvchi»
2005 y
20
11.
B.Ziyomuhamedov. Yangi pedagogik texnologiya: nazariy va amaliy. T.:
«Chinoz» ENK. 2002 y.
12.
N.Saidahmedov. Yangi pedagogik texnologiyalar T., “O`qituvchi” 2002 y.
13.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Maktabgacha ta‟lim va
tarbiyaning davlat standartini tasdiqlash to‘g‘risida” 2020 yil 22 dekabrdagi 802-
sonli qaroriga 1-ilova Maktabgacha ta‟lim va tarbiyaning Davlat Standarti.
14.
A.D. Qurbonovna –“Matematik tasavvurlarni shakllantirish nazariyasi va
metodikasi” – Namangan-T:2020
15.
F.Qodirova,
Sh.Toshpо‘latova,
N.M.Kayumova
Maktabgacha
pedagogika”.- T., “Tafakkur”. 2019
16.
Berdiyeva M.M.- « Maktabgacha pedagogika » fanidan o‘quv-uslubiy
majmua- Termiz-2018.
